We kunnen veel van kinderen leren (Deel 2)
door Sonja Van Den Bossche
Tekst: Edeltraud Konradt, Foto's: firmm
Het heeft me dit jaar verbaasd hoeveel kinderen me vertelden dat ze een boek over walvissen hebben en wat ze daarin hebben gelezen of dat ze op school aan een project hebben gewerkt of een spreekbeurt over walvissen en dolfijnen hebben gegeven.
Daarom wil ik graag beginnen met de uitspraken van kinderen, waaraan niets moet worden toegevoegd:
- Dolfijnen in een dolfinarium: dat is dierenmishandeling
- Tonijnvangst moet worden verboden
- Dolfijnen vangen is wreed
„Killerwal!” (=Orka)
riep een ongeveer 6-jarige me tijdens de voordracht toe, toen ik de foto met de orka toonde. ‘Killer’ wat betekent dat eigenlijk? Volgens Wikipedia: huurmoordenaar. Dit is in velerlei opzichten niet van toepassing op de orka. Voor het woord ‘kill’ (=doden) vond ik 90 synoniemen, die allemaal getuigen van menselijk gedrag. In het Engels is doden ‘to kill’ en daar komt de naam vermoedelijk vandaan.
De orka doodt om zich te voeden. Daarbij gebruikt hij soms barbaarse jachttechnieken om de prooi te grijpen. Hij doodt om de acute honger te stillen en meestal maar zoveel als de familie nu zal eten. De orka’s leven samen in kleine families (scholen genoemd). De groep wordt geleid door het oudste wijfje, dat haar verworven kennis doorgeeft aan haar jongen. Een vrouwtjesorka heeft 20 jaar nodig om de sociale structuren, de communicatie binnen de familie en haar jachttechnieken aan te leren.
Hoeveel water drinken walvissen per dag?
De meeste walvissen leven in open zee, die bestaat uit zout water met verschillende zoutconcentraties (3,5 %, 535 mmol/liter). Walvissen zijn als zeezoogdieren verwant aan ons en moeten binnen in het lichaam ook een zogenaamd isotonisch zoutgehalte (ongeveer 0,9 %) behouden, dat ver onder het zoutgehalte van het zeewater ligt. Men zou kunnen aannemen dat er onder water verborgen zoetwaterbronnen zijn, waarnaar de walvissen zwemmen om daar te drinken. Zulke bronnen bestaan, maar ze zijn veel te zeldzaam. Daarom heeft de evolutie een andere zoetwaterbron gevonden voor de dolfijnen die in open zee leven.
Walvissen en dolfijnen hebben door hun enorme vetlaag (blubber) maar een kleine fysiologische waterhuishouding, die in vloeistofbalans moet worden gehouden. Mensen hebben ongeveer 60 % lichaamswater, terwijl grote tuimelaars slechts ongeveer 37 % lichaamswater hebben.
Het water in het lichaam van prooidieren kan dienen als drinkwater. Ook vet en proteïne kunnen in zekere mate worden verstofwisseld tot water. Maar door sterke ureumproductie vergt de grote rijkdom aan eiwitten van de prooivissen opnieuw een uitscheiding via de urine, waar weer waterverlies ontstaat.
Bovendien is van walvissen bekend dat ze in tegenstelling tot andere zeezoogdieren ook bepaalde hoeveelheden zout water opnemen. Een bijzonder lichamelijk vermogen van de dieren, omdat hun nieren in staat zijn om een sterker geconcentreerde urine te produceren.
GASKIN (1986) heeft beschreven dat de huid een cruciale rol speelt. De huid functioneert dus als halfdoorlatend membraan, waardoor er wel water in het dier kan komen, maar geen zout wordt doorgelaten.
Exacte informatie over de waterhuishouding van alle walvissen is er helaas niet, omdat er enkele verschillen zijn tussen de afzonderlijke soorten. De combinatie van water via voedsel met bij tussenpozen opname van zout water staat op de eerste plaats. Het speciale vermogen van de huid met betrekking tot de vloeistofhuishouding van de walvissen vereist nog verder onderzoek. (Bron: cetacea.de)
Welke walvissen leven alleen in de Stille (of Grote) Oceaan?
Oceanen noemt men de grootste zeeën op aarde (ook wereldzeeën genoemd). De 5 oceanen op aarde zijn: de Noordelijke IJszee, Atlantische Oceaan, Indische Oceaan, Grote of Stille Oceaan en Zuidelijke Oceaan. De Pacifische Oceaan (of kortweg Pacific), ook Stille Oceaan of Grote Oceaan genoemd, is de grootste en diepste oceaan op aarde en grenst aan alle andere oceanen.
Grijze walvissen leven alleen nog in de Pacific. Het zijn baleinwalvissen en de enige vertegenwoordigers van deze monotypische soort. Daarbij wordt er een onderscheid gemaakt tussen een West-Pacifische en een Oost-Pacifische populatie. De grijze walvissen die vroeger in de Atlantische Oceaan leefden, zijn ten laatste in de 17de eeuw uitgestorven. De Atlantische grijze walvissen leefden vóór Spitsbergen en Canada en in de winter vermoedelijk vóór Noord-Afrika.
Grijze walvissen bereiken een lengte van 13 tot 15 meter en een gewicht van 25 tot 34 ton. Grijze walvissen eten alleen in de zomermaanden. De opgeslagen vetvoorraden moeten voldoende zijn voor de lange trektochten voor de voortplanting in de winter. Grijze walvissen voeden zich met vlokreeften, andere kleine kreeften en vissen. Als enige walvis gaat de grijze walvis ook op de zeebodem op zoek naar voedsel. Hiervoor doet hij de bezinksels op de zeebodem opdwarrelen. Ze leggen zich op hun zij en zuigen langzaam zwemmend het bodemsediment op. Met behulp van de baleinen worden de voor de voeding essentiële zeediertjes vervolgens uit de modder gefilterd. Meestal rollen ze zich op hun rechterzij, wat een snellere slijtage van de rechterbaleinen veroorzaakt.
De draagtijd bedraagt 11 tot 12 maanden; de kalveren zijn bij de geboorte ongeveer 5 meter lang en wegen een halve ton. Ze worden tijdens de winter gedurende de trektocht naar de zomergebieden tot de herfst gezoogd en daarna gespeend.
De laatste ongeveer 130 West-Pacifische grijze walvissen, waarvan 30 geslachtsrijpe vrouwtjes, worden volgens beweringen van milieubeschermers bedreigd door een nieuw olieplatform vóór het Russische eiland Sachalin. (Bron: Wikipedia)
Vinvissen hebben twee blaasgaten: een op de rug en een op de kop!
Nee, zo is het niet. Vinvissen hebben twee blaasgaten in het midden van de kop; ze komen veel vaker voor dan blauwe vinvissen, maar hun bestanden zijn ook bedreigd. Vinvissen zijn nauw verwant aan de blauwe vinvis. Ze zijn in staat hybriden (= kruisingen) voort te brengen, hoewel de evolutielijn van beide soorten al minstens vijf miljoen jaar is gesplitst. Af en toe ontstaan kruisingen tussen de soorten. De levensverwachting ligt rond de honderd jaar. (Bron: Wikipedia)
Hoelang kunnen op het vasteland gestrande dolfijnen overleven?
Walvisstrandingen hebben verschillende oorzaken. We maken een onderscheid tussen levende strandingen en strandingen van dode dieren. Dolfijnen zijn heel sociale dieren. Tot massastrandingen komt het, als het leidende dier gewond of ziek is, zijn oriëntatiezin verliest en de andere dieren het volgen. Ook een verstoring van het echolocatiesysteem van de dieren door onderwaterlawaai kan daarvan een oorzaak zijn. In Nieuw-Zeeland gebeurt het telkens weer dat individuele walvissen verdwalen en op stranden sterven.
Dus hangt het af van de algemene toestand van de dolfijn. Waar spoelde hij aan: in het noordpoolgebied of in de Indische Oceaan? In welke tijd van het jaar en in welke toestand: gewond, half verhongerd, enz.? Eén enkele oorzaak of reden is er niet. Gestrande dolfijnen sterven aan de oorzaak van de pijn die tot de stranding leidde.
Worden potvissen ook gegeten?
Maar neen. Potvissen hebben maar één vijand: de mensen. Door de jacht in het verleden zijn de potvisbestanden zo klein dat ze als bedreigd gelden.
Gegeerd waren hun spermaceti (waaruit smeermiddel van zeer goede kwaliteit voor fijne mechaniek werd vervaardigd) en het spek (ook blubber), waaruit olie voor lampen en industrie werd gemaakt. Tegenwoordig sterven potvissen door plastic afval dat in de zee drijft en na verloop van tijd naar voedsel ruikt, waardoor ze het daarmee verwarren.
Roze dolfijnen bestaan niet!
Ze bestaan wel. Bij „roze dolfijnen” gaat het soms om albino’s, maar ook rivierdolfijnen krijgen een roze kleur, wanneer hun huid op volwassen leeftijd goed doorbloed is.
In het Amazonegebied leven drie momenteel bekende soorten rivierdolfijnen: de orinocodolfijn (Inia geoffrensis) in de Amazonerivier, de Boliviaanse roze dolfijn (Inia boliviensis) en de Araguaiaanse (genoemd naar de Araguaiarivier in Brazilië) boto (Inia araguaiaensis). De Indopacifische „bultdolfijn” (Chinese witte dolfijn) vóór Hongkong (Sousa chinensis), ook „roze dolfijn” genoemd, is eveneens bedreigd. Roze dolfijnen in het Amazonegebied worden 2 tot 3 meter lang en bereiken een gewicht van 85 tot 160 kilogram. Hun kleur verandert met de leeftijd: jonge dieren zijn zilvergrijs, oudere dolfijnen worden roze. Het zijn solitaire dieren; ze worden slechts zelden met soortgenoten gespot.
Hoe plassen dolfijnen?
Natuurlijk hebben dolfijnen uitscheidingsorganen. Het opgenomen voedsel wordt verteerd in het lichaam; onverteerd voedsel moet er dan uitkomen via urine en uitwerpselen. Dit betekent dat ze een anus hebben voor de uitscheiding van ontlasting en een urogenitaalopening voor de uitscheiding van urine. Beide openingen zijn verborgen onder huidplooien, zodat het dier glad en dus aquadynamisch kan zijn. M.a.w. het lichaam is zo glad mogelijk om zo min mogelijk weerstand te krijgen.
De hoeveelheden uitscheidingen kunnen slechts moeilijk worden nagegaan. Eén ding is zeker, walvisurine is ook geel. Walvispoep van baleinwalvissen is vaak oranje, terwijl die van tandwalvissen eerder bruin is. De uitscheidingen zijn wetenschappelijk zeer interessant, want de „pipi” en „kaka” van de walvissen bemesten de oceanen. Ze bevatten voedingsstoffen die in de zee worden gebruikt door micro-organismen.
Dolfijnen worden ook door haaien gegeten!
Ja, maar niet alle haaien eten dolfijnen. Haaien zijn vleeseters. De meeste soorten voeden zich met vissen, krabben, weekdieren en zeehonden. Sommige haaien eten ook zeevogels, dolfijnen of hun eigen soortgenoten op.