Update over de zeilbootminnende orka's

De nieuwsgierigheid houdt begrijpelijk niet op en we krijgen veel vragen van journalisten en documentairemakers.

Het liefst zouden ze graag weten waarom de orka’s interageren met zeilboten, maar ook met andere kleine boten. Alle wetenschappers wereldwijd zouden het net zo graag weten. Eerdere speculaties daarover door ons kunt u hier en hier vinden.

Vanuit het perspectief van ons, mensen, zouden er voor de zwaardwalvissen genoeg redenen zijn om gestresseerd te zijn: hun habitat hebben we vervuild met lawaai, hun belangrijkste voedselbron in de Straat van Gibraltar, de tonijn, hebben we overbevist, en verboden drijfnetten vormen nog altijd een gevaar voor hen en vooral voor hun kalveren. Meer nog, er is in Tarifa al enkele jaren een tonijnvisser, die met elektrocutie werkt om tonijnen die aan de vishaak voor hun leven vechten, te verdoven, ook het enige gevaar voor de orka’s van hier, die bij gelegenheid de vissen van de lijnen halen.

In 2020, kort na de twee maanden durende, veelomvattende coronalockdown met gesloten havens en hemelse rust voor de zwaardwalvissen, begonnen de eerste drie jonge vrouwtjes met hun nieuwe hobby. Waarom hadden ze er ook steeds zin in om de roeren van de geviseerde boten te beknabbelen en te rammen? Andere zwaardwalvissen volgden hen. Het lijkt voor hen een geliefd spel te zijn geworden. Op mensen hebben ze het niet gemunt; het is vrij zeker dat zelfs als een bemanningslid overboord zou gaan, hij/zij niets van de walvissen te vrezen zou hebben.

Het gaat maar om zo’n 50 zwaardwalvissen en niet allemaal doen ze mee aan de streek. Zij die er zin in hebben, zullen zich waarschijnlijk nauwelijks daardoor laten tegenhouden, zoals ook wij met tegenzin opgeven wat we leuk vinden. In plaats van, zoals in sommige sociale netwerken, de duivel op te roepen en draconische maatregelen voor te stellen om hem uit te schakelen, moeten we daarmee leren leven en de zwaardwalvissen het beste ontwijken.

Het plan dat hier wordt gevolgd, om 6 van hen met zenders te beschieten, stoot op verdeelde reacties. We zijn weinig enthousiast, omdat het een invasieve ingreep is. De kaarten voor zeilers die met de geregistreerde positiegegevens worden gemaakt, worden bovendien niet wekelijks bijgewerkt, zoals oorspronkelijk als verantwoording (van het project) werd beloofd.

Ook de laatste interactie van 17/08/2023, waarbij de matrozen op de zwaardwalvissen hebben geschoten, kon niet worden voorkomen met behulp van de bovengenoemde kaarten. Goed dat er ‘whale watchers’ bij waren en het gefilmd hebben; nu worden de zeilers hopelijk wel degelijk ter verantwoording geroepen. Daarom heeft de wetenschapswereld besloten om een open brief naar de media te sturen.

Een niet-invasieve en naar onze mening betere optie is de registratie van alle tot nog toe opgenomen interacties, zoals de werkgroep Orca Atlántica het doet. Op hun site staat er een QR-code naar een app voor de smartphone, waarin de recentste interacties te zien zijn. Zo zijn zeilers op de hoogte van de gebieden waar de orka’s op dat moment net aan het „spelen” zijn; er bestaan ook suggesties voor het gedrag voor boten. Zeekaarten, waarin alle interacties worden samengevat als hotspots, eventueel volgens de seizoenen, zouden interessant zijn. Zo zouden zeelieden kunnen beslissen of ze hen willen/kunnen ontwijken.

De werkgroep heeft het ministerie in Madrid voorgesteld de orka’s te verdrijven met geluiden van grindwalvissen. In de Straat van Gibraltar komt het wel eens voor dat de orka’s worden achtervolgd door grienden. Helaas heeft het bevoegde departement daarop niet gereageerd; het project met de zenderbeschieting werd goedgekeurd. Het is misschien gemakkelijker om een paar orka’s te irriteren dan om de nodige hardware op veel zeilboten voorradig te hebben.

Een mogelijke aanpassingsstrategie voor zeilers die regelmatig in orkawateren op weg willen zijn, zou zijn om de stuurinrichting zo te modificeren dat het roerblad naar boven kan worden gedraaid. Een alternatief zou zijn om het blad los te kunnen maken van het stuurmechanisme, zodat het vrij zwaait en de orka’s het als een succes beschouwen en ophouden.

In het water opstaande metaalstangen, die met kleine hamers worden „bewerkt” om geluiden op te wekken, worden in Canada gebruikt om zwaardwalvissen weg te jagen.

Deze zomer konden we van 05/07 tot 20/08 in totaal 20 zwaardwalvissen identificeren; 10 daarvan benaderen graag boten. Hoewel er elke dag zeilers in de Straat van Gibraltar op weg waren, kwam het in die periode slechts twee keer tot fysiek contact; één hebben we boven beschreven.

Wanneer zeilers zich in de toestand bevinden, vóór het Iberische schiereiland door zwaardwalvissen te worden „besnuffeld”, zoals ze het doen onder onze boot (zonder echter te interageren met ons), raden we aan, de GoPro, indien voorhanden, in het water te houden, en de kleinkinderen daarover te vertellen. Toegegeven, ze zijn ontspannender om naar te kijken, als ze niet aan het roer bijten. Maar ook zo is het een ervaring, soms duur, maar toch adembenemend en mooi.

Nawoord van onze medewerkster Christine Schmid

Algemeen kunnen we zeggen dat de interacties hoofdzakelijk plezierjachten met een lengte tot 15 meter treffen, in de meeste gevallen zeilboten, maar niet uitsluitend. Daarbij hebben de orka’s het vooral gemunt op het roer van de boten; ze „spelen” met het roer, beschadigen het of breken het helemaal af, waardoor ongeveer 14 % van de getroffen boten na een interactie onbestuurbaar is en moet worden weggesleept.

Deze populatie wordt als bedreigd gerapporteerd in de Spaanse Catalogus van Bedreigde Soorten (CEEA), die in het „Koninklijk Besluit 139/2011 van 4 februari 2011” wordt vermeld. Voor soorten die zijn opgenomen in de CEEA, verbiedt „Artikel 57 van het (wets)voorschrift 42/2007 van 13 december 2007 over het Natuurlijk Erfgoed en de Biodiversiteit” elke maatregel die doelt op het doden, vangen, vervolgen of verstoren ervan.

Bovendien legt het „Koninklijk Besluit 1727/2007 van 21 december 2007" maatregelen voor de bescherming van de walvissen vast, om hun overleving en een gunstige staat van instandhouding te garanderen.

Uitdrukkelijk verboden is:

• met de boot minder dan 60 m de zeezoogdieren te naderen;
• het fysieke contact van schepen of personen met de walvissen of walvisgroepen;
• het voeren van de dieren, het overboord gooien van voedsel, dranken, afval of andere voorwerpen of vaste of vloeibare stoffen, die schadelijk zouden kunnen zijn voor de walvissen;
• de vrije beweging van de walvissen te belemmeren, hen te blokkeren, hen de weg af te snijden of een groep walvissen te doorkruisen, en wel op elk moment en in elke richting;
• de walvisgroep te splitsen of uiteen te drijven en zich vooral tussen een volwassen dier en zijn kalf te plaatsen;
• harde of schrille geluiden en klanken te produceren, om ze aan te trekken of weg te jagen, inclusief onderwatergeluiden;
• het baden of duiken in de verboden zone van het mobiele, beschermde walvisreservaat;

Wat we nooit zouden mogen vergeten, is het feit dat de zee de thuisbasis is van deze prachtige zeezoogdieren. We bevaren de zee met onze jachten voornamelijk voor ons plezier, dringen daardoor binnen in de habitat van de wilde dieren en zouden ons moeten schikken naar de natuurkrachten en de behoeften van de dieren noodzakelijk om te overleven. In het geval van de orka’s betekent dit bepaalde gebieden op bepaalde tijdstippen te ontwijken of liever gezegd een omweg te maken. Net als we niet zouden mogen zeilen bij een hevige storm. Over het algemeen is het veiliger om zo dicht mogelijk bij de kust te varen in gebieden waar de orka’s vaker voorkomen, en om de Straat over te steken op plaatsen waar tot hiertoe zelden of helemaal geen interacties werden gemeld.

We wensen iedereen, dieren en mensen, een vreedzame samenleving op zee en hopen dat deze tips nuttig zijn.