Orka’s houden van zeilboten

Tekst: Jörn Selling

Sommige orka’s in de Straat van Gibraltar eten graag zeilboten. Zo zou je hun nieuwe gedrag, dat ze sinds het einde van de door corona opgelegde lockdown in Spanje vertonen, kunnen omschrijven.

De eerste interactie tussen de zwaardwalvissen en een zeilboot vond volgens „The Guardian” plaats op 23 juli 2020 tussen Trafalgar en Barbate. „Interactie” is een ruimere term, die de Spaanse wetenschappers die zich in een werkgroep (Grupo de Trabajo de Orca Atlántica) hebben verenigd, liever gebruiken. Enerzijds komt het erop aan sensatiezucht te voorkomen, anderzijds weet niemand of het nu aanvallen zijn of dat ze spelen. Als je de verslagen van de bemanningen van de betrokken boten leest, ervaren zij de interacties als aanvallen. Vooral wanneer de orka’s in het donker van de nacht knoeien met de romp en het roer, worden veel bemanningsleden bang om langzaam te zinken. Moderne zeilboten met rompen gemaakt van GFK en staal zijn door de walvissen niet zo makkelijk tot zinken te brengen, anders dan de enige van hout, waarvan zoiets bekend is: die van de familie Robertson in 1972 bij de Galapagoseilanden en een in 1977 met averij vóór Brazilië; in beide gevallen kwamen de bemanningen er met de schrik vanaf.

De orka’s hebben hun streken nu meer dan een jaar aangehouden; ze hadden zeilboten van Gibraltar tot Biskaje in het vizier, wat leidt tot de interessante vraag of de orka’s in de Straat van Gibraltar ver migreren of dat het gedrag aanstekelijk is. De laatste „aanvallen” vonden plaats in augustus 2021. Eind juni van hetzelfde jaar moest het roerblad van een zeilboot in Gibraltar worden hersteld, omdat een stuk ervan werd afgebeten. Volgens de Britse crew deden 30 orka’s mee; er zijn echter geen precieze gegevens over de vraag of ze allemaal aan de ram- en bijtoefeningen hebben deelgenomen. De methode is zoals die die ze voor de jacht op andere walvissen en ook grote tonijnen gebruiken: rammen en staartvin (roerblad) stukbijten. We hebben vaak waargenomen hoe ze onze achtersteven van onderen nauwkeurig hebben bekeken. Ik ga ervan uit dat ze heel goed weten waar de zwakke punten van boten liggen. Toch zijn er volgens werkgroepen slechts in 15 % van de gevallen beschadigingen te betreuren.

Regelmatige hoofdschuldigen zijn volgens de werkgroep drie jonge zwaardwalvissen. Een van de dieren had bij een aanval op 29 juli 2020 een verwonding aan de kop. Of dit nu de oorzaak of het gevolg van de ramacties was, zal waarschijnlijk nooit worden opgehelderd. Om de aanleiding tot deze tot hiertoe wereldwijd onbeschreven reeks interacties tussen zwaardwalvissen en boten te vinden, maken walviswetenschappers van alle slag opmerkzaam op de zwaardwalvissen van Gibraltar. Wordt de oorzaak ooit ontraadseld?

In mijn eerste artikel daarover heb ik een lijst gemaakt van enkele speculaties; enkele nieuwe zijn erbij gekomen:

-Een eenmalig voorval als trigger, bijvoorbeeld een onvoorzichtige blanke, oudere heer met een witte baard, die onwetend of achteloos door een tijdens de paradijselijke lockdown rustende groep orka’s is gezeild en daarbij een slapend dier heeft geramd. De beschrijving van de dader komt van een „walvisfluisteraar”, die ons heeft benaderd, dit enkel als bronvermelding. Als de dader zich aangesproken voelt, laat het ons weten alstublieft; het zou veel bijdragen tot de opheldering van het mysterie.

-Algemene ergernis bij de orka’s over het feit dat na 2 maanden lockdown (waarin geen intimidatie door pleziervaartuigen kon plaatsvinden en het dus lekker rustig was, vooral ver van de hoofdscheepvaartroute in de Straat van Gibraltar) het lawaai opnieuw begon en de lokalisatie van tonijnen voor hen weer moeilijk maakte. Omwille van het grotere verwondingsgevaar dat van motorboten uitgaat, hebben zij zich voor hun „wraakveldtocht” gespecialiseerd in zeilboten. Maar ook voor vissersboten stoppen ze niet, zoals een bevriende visser, wiens schip op de scheepswerf aan de kiel moest worden gerepareerd, me vertelde; het had echter het gevolg van de strijd om een tonijn kunnen zijn.

-Het bovengenoemde speelse gedrag om de jacht op tonijn te trainen, mag echter niet verkeerd worden geïnterpreteerd; de orka’s verwarren zeilboten niet met tonijnen!

-Louter een spel: de drie jonge dieren waren reeds als kalveren bijzonder nieuwsgierig naar propellers en roerbladen, zowel die van de walvisspotters als die van de onderzoeksboot van CIRCE, waarvan de leden overtuigd zijn van de theorie van het „loutere spel”; alleen de toenemende grootte van de groeiende kalveren leidt volgens hen tot de beschadigingen, maar ze verrichtten hun gekkenwerk al voordien. Een zeiler toonde me op kantoor onderwateropnames, die een met hem bevriende zeiler met zijn GoPro had gemaakt: de zwaardwalvissen lijken „zacht” aan het roerblad te knabbelen. CIRCE stelt voor gewoon verder te zeilen en te doen alsof er niets aan de hand is, om hen niet te motiveren. Maar daarvoor zou het roer moeten worden vastgehouden, waarna het risico bestaat dat de schipper gewond raakt, als het roerwiel zich bij ramacties van de orka’s plotseling draait.

De aanbevelingen van de „werkgroep” voor zeilers zien er momenteel als volgt uit:

-Een vijfde speculatie is onwaarschijnlijk, maar niet uitsluitbaar: gedragsverandering door toxoplasma (gondii). Van het land komend vuil water is er voldoende. Op 15/05/2014 werden naast het havenhoofd van Tarifa in de baai „La Caleta” 5 kalveren waargenomen, die gedurende langere tijd in cirkels zwommen en zo te zien door hun moeders waren achtergelaten. Misschien wilden de moeders jagen en hun kalveren veilig houden. Precies daar wordt ongezuiverd afvalwater van de oude binnenstad geloosd; het is genoeg, als kattentoiletten worden schoongemaakt, de uitwerpselen in het toilet worden doorgespoeld of van de straten worden gespoeld, zodat de (ziekte)verwekkers in de kustwateren terechtkomen.

Een studie met muizen toonde aan dat bij diegenen die met toxoplasmose waren besmet, de natuurlijke en voor de overleving belangrijke angst voor de eetvijand, de kat, duidelijk verminderde. Chimpansees, dus grote zoogdieren die nauw aan ons verwant zijn, verloren na een infectie met toxoplasmose hun angst voor hun natuurlijke eetvijand, luipaarden, zoals een andere studie aan het licht brengt.

Uit een uitgebreide gegevensverzameling van meer dan drie decennia ononderbroken veldonderzoek in het Masai Mara National Reserve in Kenia leiden onderzoekers af dat met Toxoplasma gondii besmette hyenawelpen zich in de aanwezigheid van leeuwen moediger gedragen dan onbesmette jongen. Dit verhoogde de kans om door de gevlekte, wilde katten te worden gedood. De parasiet bereikt daardoor dat hij via de tussengastheer in de darm van de katachtigen kan geraken, om zich daar voort te planten.

Andere wetenschappelijke onderzoeken doen deze mogelijkheid van gedragsverandering zelfs overgaan op mensen, zien een verband tussen toxoplasmose en agressief optreden. Het overtuigende bewijs voor mensen ontbreekt evenwel nog. Het kan zijn dat de parasiet ook het gedrag van zeezoogdieren beïnvloedt, waar er al gevallen van toxoplasmabesmetting zijn geweest bij diegenen die dicht bij de getijdenzone komen.

Of de walvissen op wraakveldtocht zijn (redenen om gestresseerd te zijn, hebben ze genoeg), spelen of alleen maar het slachtoffer zijn van parasieten, verandert niets aan het conflict dat is ontstaan naast het conflict dat met de vissers bestaat noch aan de stress door het voortdurende lawaai en het gebrek aan prooi in hun jachtgronden. Helaas verliezen de dieren meestal de race, hoewel orka’s in Spaanse wateren beschermd zijn.

Er zouden mogelijke oplossingen zijn die in de hedendaagse, door ons verwoeste wereld al utopisch klinken:

-Vermindering van het lawaai dat van de de scheepvaart uitgaat.

-Naleving van de voorschriften voor walvisobservatie, in de eerste plaats de afstand van ten minste 60 meter en het absolute verbod om de orka’s te naderen van 01/03 tot en met 31/08 in de Spaanse wateren ten zuiden van Tarifa tot ten zuidwesten van San Fernando.

-Koppeling van een groter quotum voor de tonijnvissers aan de bescherming van de orka’s. Het beëindigen van afweermethodes gebruikt door de vissers, zou moeten worden gecontroleerd.

-Verbod op de verdoving van tonijnen met (elektro)schokken in de aanwezigheid van orka’s.

Als de orka’s daarna met hun aanvallen zouden stoppen, zouden we weten wat de oorzaak was geweest.