'Killer Whales'

door Sonja Van Den Bossche

Tekst: Jörn Selling; Foto's: firmm

Een naam die ik principieel niet gebruik

Zwaardwalvissen of orka’s zijn juistere benamingen voor deze majestueuze jagers, die voor zover bekend, principieel geen mensen in het wild aanvallen. Toch komt de vraag van onze gasten en cursisten telkens weer. Wie er onderzoek naar verricht, komt in de vrije natuur twee aanvallen tegen, waarbij het heel waarschijnlijk heeft gehandeld over een verwarring met buit door jonge dieren. Vermeldenswaard zijn dan nog de aanvallen in gevangenschap, die niet verwonderlijk zijn en waarvoor ik alle begrip heb. En ten slotte een zeldzaam geval, dat zich in 1972 heeft voorgedaan bij de Galapagoseilanden, waar een roedel orka’s de houten zeilboot van de Engelse familie „Robertson“ heeft doen zinken. Zij moest daarna 38 dagen op zee in een reddingssloep overleven, tot ze door Japanse vissers werd opgepikt.

Toen we op 7 augustus werden gecontacteerd door de journaliste van The Guardian, Susan Smillie, naar aanleiding van botsingen van orka’s met schepen, dacht ik dat het ging over het conflict tussen hen en de vissers in de Straat van Gibraltar. Maar het bleek dat in juli en augustus zeilboten in de buurt van de Straat van Gibraltar door orka’s waren aangevallen; de laatste aanval gebeurde op 11 september vóór de kust van Galicië. Toen ik dit van Susan hoorde, heb ik het niet in twijfel getrokken, want ik kende de geschiedenis van de Galapagos. Uit de video’s, foto’s en verslagen van de bemanning, die we op vertrouwensbasis vóór de publicatie van haar artikel hebben gekregen, bleek dat ze gecoördineerd en planmatig aanvielen, zoals ze dat bij de jacht op grotere prooien doen.

Tijdens het Skype-gesprek heb ik erop gewezen dat de orka’s het steeds moeilijker hebben aan hun lievelingsprooi te komen, omdat wij, mensen, nauwelijks iets voor hen overlaten. Ook hun aangeleerde techniek om de tonijn van de vislijnen te stelen, was en blijft gevaarlijk, daar de vissers zich verweren, de laatste tijd met elektroschokken, die ze gebruiken om de tonijn in het water nog te verlammen.

Twee vrouwtjesorka’s (Toni, de stammoeder, en Lucía) hebben elk een borstvin verloren, gegarandeerd door vistuig of lijnen of drijfnetten, de laatste nog steeds gebruikt door Marokkanen, ook al zijn ze in de Middellandse Zee door Europa verboden en internationaal uitgeband. Het jongere wijfje „Lucía” heeft tussen 2014 en 2015 niet alleen haar borstvin, maar ook haar pasgeboren kalf verloren, indien niet tijdens dezelfde actie, dan misschien terwijl ze met haar verse wond te kampen had. In 2015 was het in ieder geval niet bij haar. Het is inderdaad bekend dat hun kalveren in de Straat van Gibraltar zelfs in normale omstandigheden geringe overlevingskansen hebben en daarom blijft een verband van de dood van het kalf met de visserij speculatie. Lucía heeft in 2017 echter bewezen dat ze wel degelijk in staat is een nieuw kalf groot te brengen, zelfs met een ontbrekende borstvin.

Het onderwaterlawaai door de scheepvaart doet de rest, evenals de sportvissers, die door de groepen walvissen en dolfijnen varen, in de vage hoop en het bijgeloof dat er tonijn onder hen is. Daarbij snijden ze met hun aan de achtersteven gespannen vislijnen recht door de rugvinnen van de grindwalvissen. Mij zou het niet verbazen, als ze ook door roedels orka’s varen, hoewel dat in onze aanwezigheid nog niet is gebeurd, maar wel bij de grienden.

Nu rijst de vraag waarom de orka’s de schepen hebben aangevallen

Was het agressief gedrag of spel? We kunnen alleen maar gissen.

Indien agressief, komt het zij die zoals ik aan hun kant staan voor, dat er parallellen zouden kunnen zijn met het boek „De zwerm” van Frank Schätzing. In het boek gaan micro-organismen de hersenen van dieren bewonen en sturen ze hun gedrag om zich tegen de mensheid te keren. Dat gedragsbeïnvloeding door micro-organismen mogelijk is, is voldoende bewezen, bijvoorbeeld bij hondsdolheid. Ook bij mensen bestaat het vermoeden dat schimmels, toxoplasma (gondii) en ons microbioom in de darm invloed hebben op ons gedrag. Bij autopsieën van sommige kustwalvissen werd als doodsoorzaak een besmetting met toxoplasma vastgesteld, een kiem die van nature niet voorkomt in de zee en afkomstig zou kunnen zijn van afvalwater (bijvoorbeeld bij het uitwassen van kattenbakken). Soms kan de ziektekiem ook bij mensen tot de dood leiden, maar meestal nestelt hij zich bij ons alleen in en wordt hij ervan verdacht sommige besmette mensen stoerder en agressiever te maken. Of toxoplasma ook bij dolfijnen (waartoe de orka’s behoren) het gedrag zou kunnen beïnvloeden, of echt dodelijk is, is evenwel niet bekend. Het afvalwater in de Straat van Gibraltar is onvoldoende gezuiverd, dat van Tarifa pas sinds twee jaar.

De orka’s hier zijn, na die vóór het Verenigd Koninkrijk, in Europa de sterkst besmette met PCB’s, die ze via hun prooi opnemen. De PCB (polychloorbifenyl)-concentratie in hun blubber overschrijdt veruit de grenswaarden voor zeezoogdieren. De westelijke Middellandse Zee is een PCB-‘hotspot’ wereldwijd.

Ze zouden reden genoeg hebben om ons steeds vijandiger gezind te zijn

Bij het feit dat we hen nauwelijks tonijn laten, komt het onderwaterlawaai. Het is opmerkelijk dat de aanvallen begonnen zijn na de lockdown. In mei en juni was het veel rustiger in het gebied, vooral vóór Barbate en Trafalgar, waar twee van de aanvallen plaatsvonden, 50-60 km ten noorden van de scheepvaartlijn in de Straat van Gibraltar. Want hoewel vrachtschepen in de Straat bleven varen, maar ook daar in mindere mate, mochten vissers en andere pleziervaartuigen niet op zee. De subroedels die voornamelijk vóór Barbate en Trafalgar jagen, hadden daar wellicht een omgeving die al lang niet meer zo rustig was geweest en het voor hen mogelijk maakte om de tonijn beter te lokaliseren met hun sonarsysteem. Zouden ze op de hervatting van het scheepvaartverkeer geërgerd kunnen hebben gereageerd? Onder de aanvallers werd een gewond kalf gespot, oorzaak of gevolg van de aanval? Verdedigen ze hun natuurlijke hulpbronnen?

Een oorzaak van speels gedrag met een serieuze reden zou de training van hun kalveren kunnen zijn

Bij zoogdieretende (of vleesetende) en opportunistische orka’s (te onderscheiden van de visetende) hebben trainingseenheden plaats, waarin de roedel voor zichzelf een slachtoffer (walvis, kalf, zeeleeuw of anders iets groters) uitkiest, om de kalveren te leren jagen op grote prooi. Daarbij bijten ze de vinnen van de prooi soms stuk om ze te verlammen; populairder is het rammen van de prooi. Dat orka’s zich in de roeren van zeilboten vastbijten, is al voorgekomen, maar meestal hebben de boten dat zonder schade overleefd. In dit geval werden enkele roeren gedeeltelijk kapotgemaakt door het rammen. De zwaardwalvissen kunnen misschien merken dat de roeren het schip besturen. We hebben vaak gezien hoe vooral orkakalveren op de rug onder onze achtersteven zijn gezwommen en daarbij de aandrijvings- en stuurtechniek van het schip hebben bekeken, één keer met zijn drieën. Maar in de Straat van Gibraltar gaat het om visetende zwaardwalvissen.

Blijft het bij deze voorvallen, zoals destijds in de Stille Oceaan, of zijn er andere, zodat we de oorzaak daarvan kunnen achterhalen?

Wenn das Leben gut ist
Als het leven goed is

Ondertussen zijn ze vóór Galicië begonnen met verdere aanvallen op zeilboten. Kleinere en middelgrote zeilboten, die niet al te snel varen, lijken hen daarbij vooral aan te trekken (artikel in het Duits). Hebben ze de smaak te pakken gekregen, gaat het om ondeugende, jonge dieren? De Spaanse kustwacht heeft de regio voorzichtigheidshalve tot verboden gebied uitgeroepen voor dergelijke boten.

Allereerst zouden ze moeten worden geïdentificeerd

Want al naargelang het gaat over een en dezelfde subroedel of de hele kudde daarbij betrokken is, zouden misschien verschillende conclusies moeten worden getrokken. Naar men zegt trekken „onze” orka’s aan het einde van de zomer achter de tonijn aan richting de Golf van Biskaje. In de herfst zou het om enkele van de „onze” kunnen gaan; het chronologische verloop van de gebeurtenissen zou overeenkomen met het begin van de aanvallen op 11 september vóór Galicië. De eerste groepen zijn daar al verschenen in augustus, toen we nog een aantal van hen waarnamen in de Straat van Gibraltar.

In ieder geval is het de zwaardwalvissen gelukt om onze aandacht naar zich toe te halen. We willen hen daarbij graag helpen, er niet als daders bijstaan, maar als geplaagde dieren, die zich ondanks alles vreedzaam gedragen tegenover ons, mensen. Ze hebben er blijkbaar geen belang bij om ons aan te vallen; anders zouden ze de Robertsons hebben gedood. Het zou zeer toe te juichen zijn dat de elektroschokken in het gebied worden verboden en de vissers voor de tonijn die ze aan de orka’s verliezen, een compensatie krijgen, zoals de boeren in Zwitserland, die vee verliezen aan de wolven, om de vijandelijkheden te verminderen. Ook goed, als iedereen nadenkt over zijn tonijnconsumptie, want daar waar er een grote vraag is en groot geld lonkt, gebeuren er verfoeilijke dingen. Als afscheid een video, die hun vredelievendheid tegenover ons laat zien.

Ga terug