18de firmm-ontmoeting op 20 februari 2016 in het Cultuur- en Congrescentrum in Aarau

Tekst: Andrea Stampfli-Loser, Foto’s: firmm

Katharina opent de firmm-ontmoeting dit jaar een kwartier later dan gepland. Omdat er in de Gubristtunnel en op de A1 van Bern naar Zürich telkens een ongeval is geweest, wil ze allen, die nu in de file staan, een beetje meer tijd geven om aan te komen. Blijkbaar zaten sommige mensen echter zo lang in de file vast, dat ze waarschijnlijk zijn omgedraaid. Daarom is de zaal wel goed, maar in verhouding tot de laatste ontmoeting niet tot de achterste rij gevuld. Net als in de voorgaande jaren heeft een deel van de bootsbemanning (Diego en Eduardo) niet nagelaten er ook bij te zijn. Ook Jörn Selling, de jarenlange bioloog van firmm, is er weer bij.

Samuel Notz informeert kort over het verloop van de avond. Vooral over het feit dat er geen nieuws over de actuele onderzoeksreis van prof. dr. Patricia Holm zal zijn. Ze is momenteel op expeditie op het Duitse onderzoeksschip Polarstern. Jammer genoeg zijn de internetverbindingen zo slecht dat ze ons niet zoals gepland over de stand van de expeditie kan informeren. Dus kijken we uit naar haar persoonlijk relaas op de 19de firmm-ontmoeting!

Nu begint Katharina met de terugblik op het seizoen 2015.

Voor iedereen die de eerste keer aan de ontmoeting deelneemt, legt ze nog eens uit wat firmm precies betekent, waar de verschillende kantoren en lokalen van de stichting in Tarifa zich bevinden en wat voor een bijzondere plaats Tarifa zelf is. Daar er dankzij de unieke geografische ligging en haar omstandigheden genoeg voedsel is, leven in de Straat van Gibraltar ondanks de grote verkeersdrukte (meer dan 300 schepen per dag) veel verschillende walvissen en dolfijnen. Het is dus belangrijk dat er kaarten over het voorkomen van de in de Straat van Gibraltar levende walvis- en dolfijnpopulaties worden gemaakt. Ze kunnen dan met de scheepsverkeerskaarten worden vergeleken. Zo kon bijvoorbeeld een klein succes worden geboekt, waarin kon worden verhinderd dat de snelle veerboot Tarifa-Tanger MED de Straat recht oversteekt en zo op een fatale manier dwars door de grindwalvispopulaties heen zou varen.

De haven van Tarifa werd enorm verbouwd. Helaas hebben de firmm-boten echter nog geen vaste ligplaats gekregen.

Het jaar 2015 was voor firmm opnieuw een absoluut recordjaar. Dankzij het goede weer konden meer dan 27.500 toeristen aan de boottochten deelnemen. Dit maakte het mogelijk om met meer dan 1.700 ‘charlas’ (Spaans voor inleidingen) veel mensen te bereiken en hen over de walvissen en dolfijnen in de Straat van Gibraltar te leren. Hoewel de concurrentie van „Aventura Marina” haar klanten op boten van de andere concurrenten moest zetten, daar haar eigen boot werd beschadigd, kon firmm in vergelijking alweer mensen bijwinnen. Dit toont aan dat het werk van firmm wordt gewaardeerd en maakt Katharina erg trots. Ook de cursussen werden met 246 deelnemers goed bezocht. De website http://www.firmm.org kon in 2014 al een groei van 25 % en in 2015 nog eens een toename van 20 % noteren. De Facebook-volgers nemen ook gestaag toe en het zijn er in 2015 in het Duits nu al meer dan 4.500. In de resterende 3 talen, Engels, Spaans en Nederlands, zijn het er nog eens 1.300.

Vorig jaar waren als gevolg van het goede weer geen tochten in Algeciras noodzakelijk.

Populair blijven de adopties. Inmiddels zijn het meer dan 300 stuks. Het meest geliefd is het orkajong „Baby Wilson”, dat vorig jaar werd voorgesteld.

Het walvis- en dolfijnmuseum in Tarifa wordt intussen alleen nog door firmm en de belangrijkste concurrentie gefinancierd. De andere aanbieders hebben er niets meer toe bijgedragen. firmm is net zoals alle walviswaarnemers verplicht om het museum te ondersteunen. Ongeveer 8.000 bezoekers hebben het museum bezocht. Aanbevelenswaardig is een bezoek, als je toch in het stadje bent.

Katharina stelt de bootsbemanning van de firmm Spirit en tijdens de piekmaanden ook nog de Fly Blue voor.

Ergeren moeten we ons nog een jaar over de sportvissers, die kriskras door de diergroepen varen en sommige daarbij deels zwaar verwonden. Ook de bosbranden, die we vanop de boten kunnen zien, zijn telkens weer beangstigend.

Een nogal grappige episode kan Katharina vertellen over een mus, die aan de boottocht deelnam. Het vogeltje had het vertrek gemist, doordat het zich had verslapen en kon na de terugkeer in de haven weer veilig en wel aan land worden gebracht.

Een nieuw online-reserveringssysteem voor de boottochten wordt ingevoerd. Dit zal zeker een grote verlichting zijn voor het toenemend aantal passagiers.

Eveneens nieuw is „firmmtravel”. Een idee dat door Samuel Notz  werd gelanceerd. Hiervoor werd Monika Morgan nieuw aangesteld. firmmtravel zal vooral voor de organisatie van groepsreizen (bv. ornithologen, sportlui, enz.) verantwoordelijk zijn. Speciaal voor deze doelgroepen worden nieuw 3- en 4-daagse cursussen aangeboden. Ook wordt in het jaar 2017 weer een jeugdkamp van 24 juli-3/4 augustus 2017 georganiseerd. Een geschikte accommodatie kon al bij een Zwitserse familie in het nabijgelegen natuurreservaat worden gevonden.

In het najaar zal ook een boek over Katharina – geschreven door Michèle Sauvain – verschijnen, dat waarschijnlijk de titel „Die Walfrau von Gibraltar” (De Walvisvrouw van Gibraltar) zal dragen.

In het jaar 2015 konden ongeveer evenveel populaties worden gezien als in de voorgaande jaren. Het is duidelijk dat met de toename van gemaakte tochten ook meer waarnemingen konden worden geregistreerd.

Het was wel geen recordjaar voor de potvissen meer zoals 2014; met 110 waarnemingen konden echter nog steeds veel potvissen worden geteld. In een korte film wordt een paar keer getoond, hoe een potvis zijn duik voorbereidt en dan onderduikt. Niet alleen schepen kunnen de potvis storen en tot een vroeg onderduiken aanzetten, maar ook de vervelende meeuwen. Als ze met hun scherpe klauwen op de rug van de potvis proberen te landen, bevalt dat hen helemaal niet en ze duiken geënerveerd onder.

54 maal konden we observeren, hoe het op één na grootste levend wezen op aarde, de vinvis, door de Straat is getrokken. Het was een bijzondere ervaring, toen we één keer zelfs een vinvis aan de Marokkaanse kant konden zien (in de verkeerde richting zwemmend – zwemmen meestal rond het seizoen uit de Middellandse Zee). Katharina toont een korte film, waarin te zien is hoe de vinvissen door de Straat trekken. Daarna laat een groottevergelijking met de Fly Blue (16 m lang) zien hoe gigantisch de vinvissen (22 m) zijn.

Tussen 1 juli en 27 augustus 2015 waren ook de orka’s terug. Tot grote vreugde van allen was Camacho (het oude mannetje van meer dan 30 jaar oud) er weer bij. Katharina vertelt hoe de stammoeder op de jongen van de orkagroep past, zodat de moeders kunnen gaan vissen. Camorro is een orka, die Katharina als heel kleine orka leerde kennen, toen ze pas in Tarifa was. Nu is Camorro groot en heeft zijn eigen school met 4 wijfjes en 4 jonge orka’s gesticht. Katharina toont ons een korte film over zijn school en een paringsscène, waarin hij door zijn school eerder wordt gestoord.

Bij de grienden werd dit jaar een poging ondernomen om ze met een drone te filmen. Maar de grindwalvissen hielden helemaal niet van het lawaai en verdwenen. Dus de poging was duidelijk geen succes. Bijgevolg is het voortaan best om ze vanaf de boten te observeren.

Gewone dolfijnen konden iets minder worden waargenomen, ook omdat er geen tochten in Algeciras doorgingen. Maar daartegenover staat dat voor de gestreepte dolfijnen meerdere malen grotere groepen (tijdens één waarneming meer dan 1.100 dieren) konden worden gespot. Eerst worden met een korte film van Sebastian Kanzler de gestreepte dolfijnen voorgesteld. Daarna volgt een mooie filmsequentie van grote tuimelaars, die in de boeggolf van de grote vrachtschepen meespringen.

Tenslotte presenteert Katharina iedereen nog trots de pas bestelde en speciaal voor firmm gebouwde boot, de „firmm VISION”. De boot zal veel voordelen kunnen bieden. Daartoe behoren een ecologische verflaag (ook de firmm Spirit krijgt ze nieuw), een beter beschermde schroef, stillere motoren en enkele vensters aan de onderkant, die het mogelijk zullen maken de dieren ook dan te bekijken, wanneer ze onder de boot zouden komen.

firmm Education

Stichtingsraadslid Samuel Notz brengt ons allen bij, wat precies onder firmm Education moet worden begrepen. Dit is weliswaar niets nieuws, maar moet in de toekomst uitgebreid en beter worden gestructureerd.

Het doel is om van de dieren in hun natuurlijke omgeving te leren. Proberen te begrijpen, wat ze ons willen vertellen en deze kennis doorgeven. In de loop der jaren heeft firmm zich als solide en zeer gewaardeerd trainingsplatform voor biologen, maar ook voor hele scholen en universiteiten gevestigd.

Michael Casanova, die in de jaren 2005 en 2006 als bioloog voor firmm werkte, heeft zijn masterproef bij prof. Senn over het plankton in de Straat van Gibraltar geschreven en later dan nog een wetenschappelijk werkstuk over de grindwalvissen gemaakt.

Jörn Selling, marien bioloog van firmm, heeft op de zeebiologencongressen van 2007 en 2011 zijn studies voorgelegd.

Scholen en universiteiten uit verschillende landen hebben firmm ter plaatse bezocht. Deze leerlingen hebben de verworven kennis aan de hand van lezingen op hun scholen, in hun familie en hun vriendenkring doorgegeven. De stichting firmm vervult met haar werk een belangrijke pedagogische taak.

Speciaal vermeld wordt ook het werk van Larissa Puma, die zich in het kader van haar eindwerk aan het Seelandgymnasium in Biel in het vak Beeldende Kunsten artistiek en intensief bezighoudt met de problematiek van de vervuiling van de zeeën door plastic flessen – en een 4,5 m grote walvis van PET-flessen heeft gemaakt.

Ook Kevin Keller heeft zijn wiskundewerk „Wie viel Plankton hat im Magen eines Blauwales Platz?” (Hoeveel plankton heeft in de maag van een blauwe vinvis plaats?) en later zijn verdiepingswerk „Die Frau und das Meer” (De vrouw en de zee) over dit onderwerp geschreven.

Al deze werken en nog andere zullen in de toekomst voor alle geïnteresseerden op de firmm-website ter beschikking staan. Steeds weer krijgt firmm aanvragen voor gegevens en informatie, die voor het schrijven van papers nodig zijn. Heel graag geeft firmm de informatie door en biedt optimale ondersteuning.

Dr. Thomas Brückmann, communicatiedesigner en bioloog

Thomas Brückmann heeft deze zomer een droom vervuld en vier weken bij firmm doorgebracht. Hij laat ons nu foto’s van zijn tijd in Tarifa zien. Hij kon zich bij de klas van prof. dr. Patricia Holm aansluiten en intussen onder andere de rotskusten onderzoeken. Hij stelt eerst enkele daar gevonden dieren voor en toont dan andere prachtige foto’s van dieren, die in Tarifa kunnen worden waargenomen.

Thomas Brückmann attendeert op de grote bedreiging voor de gewone dolfijn. Dan laat hij foto’s van acrobatische grote tuimelaars zien.

Hij legt uit dat de naam grindwalvis (in het Duits Pilotwal) afkomstig is van het feit dat de groep door een walvis wordt aangevoerd. Dit wordt hen vaak ook fataal, omdat ze de piloterende walvis volledig volgen (bijv. massastrandingen, walvisvangst, enz.). De griend behoort tot de dolfijnsoorten.

Tijdens een trip kan je met een beetje geluk het op één na grootste levend wezen op aarde, de vinvis (tot 22 m lengte en 80 ton gewicht) zien. Hij is een zeer snelle zwemmer en behoort tot de familie van de baleinwalvissen.

Op de tochten hebben de studenten planktonstalen genomen. Hiervoor hebben ze een planktonnet laten zakken en dit, nadat het een paar minuten door de zee werd getrokken, weer binnengehaald. Aan wal werden de stalen vervolgens miscroscopisch onderzocht en geanalyseerd en de soorten gedetermineerd. Daarna werden de stalen weer naar zee gebracht.

Het hoogtepunt was de drie uur durende tocht naar het gebied, waarin het onderwatergebergte zich bevindt en waarin de orka’s zich ophouden. Daar gebruiken de orka’s het werk van de vissers in hun eigen voordeel en stelen de tonijnen onverwijld van de vislijnen. Opgevallen daarbij is een constant springend orkawijfje, dat ondertussen altijd haar ernstig verminkte vin liet zien.

Op 23 juli 2015 werden op de Faeröereilanden meer dan 250 grindwalvissen in een baai samengedreven en allemaal gedood. Sea Shepherd, een internationale organisatie voor zeebescherming, was met verscheidene vrijwilligers en een eigen campagne ter plaatse en informeerde de wereldwijde pers over het gebeuren. Op deze dag escaleerde de toestand en de Deense marine hinderde de activisten bij hun optreden, arresteerde ze en nam boten en materiaal in beslag. Zodoende verleende de Deense staat als lid van de EU hulp aan het onwettig voorkomen van de drijfjacht aldaar. Als solidariteitsactie door firmm maakte Sebastian Kanzler toen de film ‘Stand Up’, waarop 250 personen met hun gezichten voor de 250 gedode grienden staan. Thomas Brückmann toont ons ten slotte deze pakkende film.

Katharina presenteert nu ter afsluiting van het 1ste deel van de avond de hele stichtingsraad, alle medewerkers en medewerksters, alle vrijwilligers en vrijwilligsters, evenals alle personen, die firmm ook dit jaar actief hebben ondersteund. Daarna wordt tijdens de één uur durende pauze weer door Rosa Schifferle en de stichting „Gärtnerhaus” voor eten gezorgd en Caroline Burger en haar team zorgen voor koude schotels en de catering.

Ziekten, verwondingen en andere uiterlijk zichtbare afwijkingen (uit de firmm-fotocollectie, voor een verslag aan de IWC)

Versterkt gaat het na de pauze met de lezing door Jörn Selling verder, die inmiddels sinds 13 jaar als zeebioloog voor firmm werkt. Jörn illustreert zijn betoog met indrukwekkende foto’s. Hij begint met het tonen van enkele dieren, die eigenaardigheden, zoals bijv. scheve rugvinnen of sneden daarin (bijv. een orka uit Barbate) vertonen.

Daarna laat hij ons zien hoe parasieten zich op de rug van de vinvissen vestigen. Het gaat daarbij om parasitaire copepoden (kreeftachtigen), langwerpige tot 32 cm metende exemplaren, die aan de walvissen hangen en bloed zuigen. Ook de potvissen zijn soms door dergelijke parasieten ziek.

Dan zijn er dieren, die in een soort symbiose met de walvissen leven. Dat wil zeggen dat ze zich niet voeden met de walvis, maar hem gebruiken als transportmogelijkheid. Ze hangen zich aan de dieren en voeden zich met plankton. Op een foto zien we goed hoe vastzittende eendenmosselen-achtigen zich aan de vinnen van een griend hebben vastgehecht. Meestal is dit voor het getroffen dier geen probleem. Als er echter te veel aanhangsels zijn, kan het voor het dier een probleem worden. Dan wordt het dier bij het zwemmen belemmerd, wordt het trager tijdens de jacht.

Verder zijn bij de dieren verschillende vormen van gezwellen, tumoren en schimmelziekten te zien. De oorzaak van deze ziekten is meestal onbekend. Als de gezwellen en tumoren zich op ongunstige plaatsen bevinden (blaasgat, bek, enz.), leiden ze op langere termijn tot de dood van het dier.

Steeds weer worden ook ondervoede dieren gespot. Vrij vaak zijn gedeeltelijk opvallende huidverkleuringen te zien. Ze lijken echter meestal geen gevolgen voor het dier te hebben. Een voorbeeld is de grote tuimelaar „Lolly”. Zij vertoont opmerkelijke veranderingen op de rug- en staartvin. Lolly kennen we ondertussen al een langere tijd en we kunnen daarom zeggen, dat het goed met haar gaat. Sommige dieren hebben ook oranje vlekken, die hen niet lijken te storen. Waarschijnlijk gaat het in deze gevallen om zich op de huid vestigende diatomeeën (fytoplankton).

Ook verwondingen karakteriseren de dieren. Potvissen vertonen markante bijtsporen en afdrukken van de zuignappen van reuzeninktvissen. Bij alle soorten komt het telkens weer tot verwondingen door soortgenoten (beten, enz.). Door de botsing met schepen worden de walvissen ten dele diepe snijwonden toegebracht, gaten in het vlees gescheurd of komt het tot botbreuken. In het jaar 2002 bijvoorbeeld werd in de Straat van Gibraltar een potvis door een snelle veerboot geramd. De gebroken ribben zaten in zijn long. Terwijl hij doodbloedde, werd hij door grindwalvissen tot de laatste adem vergezeld. Ook bij andere dieren tonen sneden, die van de kop tot de staartvin reiken, dat een schip over hen heen moet zijn gevaren. Een zeer groot gevaar vormen de lijnen van de sportvissers, die roekeloos met hoge snelheid door de walvisfamilies varen. Zij bezorgen de dieren vooral de verschrikkelijke sneden in de staartvinnen of rukken ze zelfs volledig af.

Jörn belicht nu een evolutietheorie van de tandwalvissen en waarom ze soms epidemisch sterven. Waarom ze geen functionele, eiwitproducerende Mx-genen, waarmee het immuunsysteem van zoogdieren zich tegen virussen verweert, bezitten. Dit zou ook de reden kunnen zijn, waarom de dieren soms ook aan uiterlijk eigenlijk goed genezen verwondingen sterven.

Naast al deze obstakels en gevaren vormt de visserij het grootste probleem voor de dieren. De zee wordt leeggevist en er is gebrek aan voedsel. Als de dieren de netten naderen, worden ze door de vissers deels opzettelijk verminkt en gedood. Ze voelen zich door de dieren verstoord, wanneer ze vissen uit de netten durven te stelen. Ook in de Straat van Gibraltar werden jammer genoeg dieren met afgesneden staartvinnen gevonden. Een dolfijn werd met een steen beladen en zo duidelijk neergelaten. Een andere werden de ogen uitgestoken. Ook een orkavrouwtje heeft aan één kant nog slechts een verminkte vin, die ze opvallend vaak laat zien. Op de rugvin vertoont ze snijwonden en haar jong is niet meer bij haar.

We mogen niet verzwijgen dat ook ‘whale watching’ lawaai veroorzaakt en dus de dieren verstoort.

Samenvattend kunnen we zeggen: Parasieten en ziekten, scheepvaartverkeer en walvisobservatie samen met milieuvervuiling verzwakken de populaties en de visserij doet er nog een dikke schep bovenop. Volgens studies door andere organisaties zouden de grienden van de Straat van Gibraltar om alle genoemde redenen in het jaar 2030 bijna verdwenen kunnen zijn.

Hans-Peter Roth - zijn ervaringen op de Faeröereilanden

Hans-Peter Roth heeft enige tijd geleden de vroegere Amerikaanse dolfijnendresseur en huidige dolfijnenbeschermer Ric O’Barry vergezeld. Zo is hij in het project ‘The Cove’ (De Baai) – een met een Oscar bekroonde documentaire – „gestrompeld”. Vorig jaar al heeft Hans-Peter Roth op de firmm-ontmoeting over de Taji-baai en de Faeröereilanden verslag uitgebracht en hij gaat daarom niet meer nader daarop in.

Hij zou deze keer graag op de positieve kanten van de Faeröereilanden willen wijzen en hierna hoe dolfijnen mensen ook kunnen samenbrengen en ze zichzelf door hen weer kunnen terugvinden.

Er zijn verschillende manieren om zich te verzetten tegen de jacht op walvissen en dolfijnen. Een aanpak die bijv. de organisatie Sea Shepherd volgt, is de confrontatie. De wantoestanden en de mensen die erachter staan, met de vinger te wijzen. Maar de mensen ter plaatse weigeren een constructieve communicatie. Er zijn ook andere wegen. Want het is belangrijk te bedenken dat alleen de mensen die daar leven, blijvend iets kunnen veranderen. Daarom is Hans-Peters aanpak met hen ter plaatse contact op te nemen en te proberen ze te begrijpen, om daarna iets te kunnen veranderen.

Hij toont ons een foto van een „grindadráp” (griendenjacht), waarbij een school van 125 dieren zich heel dichtbij ophoopt, omdat ze toch altijd samenblijven ongeacht wat er gebeurt. De bewoners van de Faeröereilanden benadrukken dat de jacht zoveel mogelijk respectvol plaatsvindt. Er volgt een snelle dood voor de dieren, zeggen ze. Ze gaat echter aan een lange drijfjacht vooraf (tot de dieren stranden). Ook is het nauwelijks respectvol, wanneer kinderen op de dode walvissen springen. Ook van de kant van de levensmiddelenwetgeving spreekt een en ander tegen de walvisjacht, omdat het walvisspek giftig is.

Anderzijds worden gestrande dieren soms met inzet van het eigen leven gered. Onder de helpers zijn zo nu en dan walvisvangers, die op dat ogenblik aan de „grindadráp” deelnemen.

Hans-Peter Roths vriendin, die van de Faeröereilanden afkomstig is, heeft in het jaar 2014 voor het eerst levende grienden gezien. Ze vertelt aan iedereen, hoe ze dit heeft ervaren en hoe deze ervaring haar in beroering heeft gebracht. Daarna hebben ze samen aan een film meegewerkt, om de bevolking van de Faeröereilanden het leven en het gedrag van de grienden bij te brengen en ze te sensibiliseren. Drie autochtonen (onder wie ook een walvisvanger) en een Duitse bioloog, als raadsman met grondige kennis van de walvissen, waren er bij. De film laat onder andere de bedreiging voor de grienden zien en wijst ook op het gezondheidsrisico bij de consumptie van walvisvlees. De film bewijst dat walvisobservatie een belangrijke, blijvende en alternatieve inkomstenbron kan zijn. Alleen met financiële argumenten zullen de jagers te overtuigen zijn. We moeten genieten van walvissen die leven. De film genoot van een massale aanwezigheid van de media, wat de belanghebbenden heel positief heeft gestemd. Aan de conferentie in de hoofdstad namen ongeveer 300 personen deel. Door de film is een goede voedingsbodem voor discussie ontstaan. Zo wordt geprobeerd meer dialoog tussen de partijen tot stand te brengen. Ondanks de zeer verhitte sfeer momenteel is dit goed geslaagd.

Hans-Peter Roth toont beelden van grienden in Noorwegen, want ook daar zijn ze te vinden, weliswaar niet zo gemakkelijk als in Tarifa. Hij raadt iedereen aan, die landen die vanwege de walvisvangst worden bekritiseerd, niet te boycotten. Hij roept op om daarheen te gaan en voor de mensen ter plaatse het alternatief voor de walvisvangst aantrekkelijk te maken. Zij moeten ons de dieren in vrijheid laten zien en deze faciliteit benutten. ‘Whale watching’ brengt geld en alleen deze taal wordt begrepen. Ter afsluiting toont Hans-Peter Roth nog een film over zwemmende grienden.

firmm heeft van het „ayuntamiento” (Spaans voor gemeentebestuur) een korte film over Tarifa ontvangen, die nu wordt getoond.

Later volgt een presentatie door vrijwilliger Albert. Hij laat ons met beelden zien, hoe hij Tarifa heeft gezien en ervaren.

Tot slot volgen nog de dankbetuigingen door Katharina. Alleen met de grote inzet van veel vrijwilligers, geïnteresseerden, donateurs en sponsors kan de stichting succesvol zijn.

En dus eindigt de 18de firmm-ontmoeting om 21 u 36 en we kijken allemaal al uit naar de 19de firmm-ontmoeting op 25 februari 2017!