14de firmm-ontmoeting in het Cultuur- en Congrescentrum Aarau
door Sonja Van Den Bossche
Anita Baechli – Verslag 14de firmm-ontmoeting, Aarau – 25 februari 2012
Tekst: Anita Baechli, Foto's: Geri Krischker
Het lied „Dolphins Paradise” begeleidde de op het scherm geprojecteerde ‘best of best’ foto’s van in de zee zwemmende dolfijnen en walvissen, terwijl de zaal van het congrescentrum volliep met de op de 14de firmm-ontmoeting aangekomen gasten. Muziek die – zoals Katharina Heyer bekent – haar „steeds weer in voordrachtstemming brengt”. En ze begroette hartelijk de aanwezigen uit Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk en haar „tripulación del firmm Spirit y firmm Fly Blue” uit Spanje: Diego, Eduardo en Fernando met een „Muy buenas noches”.
En met een overzicht van de gevarieerde programma-inhoud, die ook tijd voor voordrachten liet, begon Katharina met het jaaroverzicht.
Overzicht van het seizoen 2011
Met 23.700 toeristen werden in het jaar van de extreme temperaturen recordcijfers geschreven door mensen, die individuele tochten met ons maakten. Daaronder waren schoolklassen uit Spanje, Duitsland en Zwitserland of groepen zoals ornithologen, van reisorganisatoren (Aldiana, Bambino, Studiosus), reizigers met een cruiseschip (TUI) of autobus. 274 studenten en gezinnen met kinderen namen deel aan één week durende cursussen. Onze toegewijde vrijwillig(st)ers hebben met ongeveer 1.600 gehouden „charlas” (=inleidende gesprekken) weer een topprestatie geleverd. Zelfs de groeiende kattenfamilie vóór ons stadskantoor beviel het steeds beter dankzij onze zorg en voeding…
Op 1 april kon het pas geschilderde firmm-kantoorlokaal in Tarifa zijn activiteiten weer opnemen. Een paar dagen eerder legde een Andalusische regeringsdelegatie de grondsteen voor een nieuw walvis- en dolfijninformatiecentrum (Centro de Interpretación de Cetáceos del Campo de Gibraltar) nabij de oude vismarkt in Tarifa. Het bezoekerscentrum „La Ballenera” zal over een gesimuleerde inheemse onderwaterwereld en een tentoonstellingsruimte beschikken.
Het hele seizoen van april tot oktober bezochten ons weer enkele filmploegen, die ons tijdens ons werk vergezelden. MareTV voor buitenopnamen, ARTE voor het opnemen van de 12-delige serie „Sonne, Siesta und Saudade” (=Zon, siësta en saudade), die vanaf 12 maart dagelijks van 19 u 30 tot 20 u 15 op het cultuurkanaal uitgezonden werd en waarin firmm op 19 maart (in het 6de deel) te zien was.
Link: videos.arte.tv/de/videos/sonne_siesta_und_saudade
Ook Nicole Birri en Andrea Brun van Tele1 waren voor de uitzending „tierisch” met hun camera ter plaatse.
Filmmaker Paul Bieri en cameraman Viktor Schwab kwamen voor nieuwe filmopnamen van de orka’s. In het winkelcentrum „El Corte Inglés” in Algeciras hielden we twee weken lang voor meer dan 2.000 schoolkinderen informatievoordrachten, samen met een tekenwedstrijd. Een groot plezier konden we 10 kleine winnaars en winnaressen doen, die we op onze boot uitnodigden en waarover in de lokale media geschreven werd.
Het is nooit saai op zee
Iemand, die dit met eigen ogen constateren en met heel zijn hart bevestigen kan, is de zeebioloog Jörn Selling, al 10 jaar actief in het firmm-team. Zijn waarnemingen tijdens het afgelopen seizoen in de Straat van Gibraltar:
De statistiek van in totaal 1.424 waarnemingen op alles samen 457 tochten tussen 27 maart en 2 november toont aan, dat de waarneming van gewone dolfijnen in de Straat van Gibraltar zich in de afgelopen jaren op een minimum van 2 – 3 % van de ontmoetingen gestabiliseerd heeft. Vaker zijn ze in de baai van Gibraltar te vinden. Potvissen lieten zich de hele zomer nog nauwelijks zien. De redenen daarvoor konden de nieuwe haven in Marokko en veranderingen in het voedselaanbod zijn. De orkawaarnemingen maakten 3 % van alle ontmoetingen met walvissen uit, net als in de jaren 2001, 2006, 2007 en 2008.
Dit seizoen (2011) hebben de grindwalvissen niet op de aanwezigheid van de orka’s gereageerd. De grootte van de scholen grindwalvisssen en het aantal aanwezige kalveren hebben zich onafhankelijk van de aanwezigheid van orka’s ontwikkeld en wel zoals we dat van de seizoensgebonden parings- en baringscycli verwachtten. Om eventuele conflicten tussen grienden en orka’s bloot te leggen, moeten de gegevens van een aantal jaren opgeteld worden, omdat de orka’s zich maar kort in de Straat van Gibraltar ophouden. De grote tuimelaars zijn in de lente nieuwsgieriger en geven meer shows ten beste. Tegen het einde van het seizoen verminderen zulke activiteiten, mogelijk omdat de paartijd dan voorbij is. Of hebben ze dan misschien de buik vol van walvisobservatieboten?
Een retorische vraag, waartegenover Katharina Heyer kan stellen, dat er vooral in de naseizoenmaanden september / oktober verrassend veel mooie waarnemingen waren, alhoewel door weersomstandigheden veel tochten verlegd moesten worden in de baai van Algeciras, die beschut is tegen de door Gibraltar waaiende wind. Van de hoogtepunten vermeldde ze het bijzondere schouwspel van de vliegende vissen, die slechts enkele meters over het wateroppervlak vlogen, terwijl ze achtervolgd werden door dolfijnen en pijlstormvogels. Uniek waren de waarnemingen van 50 grote tuimelaars in de baai van Algeciras, die hier in deze hoeveelheid zo goed als nooit werden gezien. Voor Katharina ook onvergetelijk was de 4de oktober, toen in de baai van Algeciras orka’s gezien werden. Sinds de 14de firmm-verjaardag was dit slechts één keer eerder gebeurd. In het algemeen duurde het seizoen van de orka’s nog nooit zo lang dit jaar. Voortdurend, van juli tot oktober konden we orka’s waarnemen. Daaronder bevonden zich vier kalveren, waarvan één pasgeboren. Op 23 oktober kwam een orkadame vol vertrouwen bij de boot en ze stoeide een heel tijdje rond.
Er waren verrassend veel waarnemingen van grote scholen gewone dolfijnen. In de tweede seizoenshelft waren er zelfs gestreepte dolfijnen, die met grindwalvissen speelden. Dit jaar bekoorden de erg speelse en nieuwsgierige grote tuimelaars iedereen met luchtsprongen, salto’s en spyhopping.
Nieuwsgierige, al bijna vertrouwende grienden gaven ons veel mooie waarnemingen. Katharina Heyer is blij dat zelfs zorgenkind, grindwalvis Curro, zich flink houdt. Zijn eerst echt goed genezen wond werd weer opengereten en grote stukken vlees hingen op de zijkanten naar beneden. Tot op een dag zijn trouwe metgezel, het „helper-type” Edu, hem een doelgerichte slag op de wond gaf en zo het gewonde deel zo goed als afsloeg. De vleesflarden waren daarmee weg en de wond kon genezen. De sterke daling van het aantal potviswaarnemingen in de Straat van Gibraltar is waarschijnlijk te wijten aan de grootste haven van Afrika, Tanger Med. Toenemend druk scheepsverkeer en het daardoor veroorzaakte onderwaterlawaai in deze regio hebben de potvissen op grote schaal verdreven. Deze keer konden slechts 9 potviswaarnemingen genoteerd worden. Daarentegen gaf de waarneming van Mondrino / Pigmento met haar twee kalveren een ongelooflijke vreugde.
Uiteindelijk konden dit seizoen 25 vinviswaarnemingen genoteerd worden. Waarschijnlijk de bijzonderste waarneming was er in het hoogseizoen: te midden van de vissers en zeer dicht bij de orka’s zocht een gigant zijn weg door de wirwar van vislijnen. Aan het einde van het seizoen op 1 november konden we gedurende meer dan een uur drie vinvissen vergezellen.
Tijdens Katharina Heyers spannende verslaggeving bevestigden ingevoegde beelden van de vriendelijke reuzen, wat er op walvisobservatietochten allemaal te beleven valt. Ze toonden dolfijnen en walvissen, die zich in hun schik voelden tijdens het spelen, springen of zelfs naderen van Marokkaanse vissersboten, om een hapje te pakken te krijgen.
Verder informeerde de voorzitster van de stichting ons over de toestand van het ontstaande Dolphin Sanctuary Ras Laflouka met een opvangcentrum voor gestrande walvissen en dolfijnen in de beschermde baai aan de Marokkaanse kant van de Straat van Gibraltar. De van verre goed zichtbare zendmast van Tanger „wijst” de weg. Ondertussen ligt het huurcontract voor het havengebied klaar voor ondertekening in Tanger. Het Dolphin Sanctuary-projectteam – de firmm-voorzitster, general manager, architecten, oceanografen, Charity Bank – is vol vertrouwen en vol ondernemingslust.
De huidige toestand van het gebouw in de visrijke haveninstallatie is wel niet mooi, maar het huis heeft een goede bouwconstructie, om het „Centre Océanographique” te kunnen realiseren. Verder is er een vakantieoord met ongeveer 80 hotelbedden gepland, en er wordt zeker ook iets attractiefs voor kinderen gebouwd. Ook de betrokkenheid van de lokale bevolking is hierin voorzien. firmm-sponsorgelden worden echter uitsluitend voor het dolfijnengebied gebruikt. Met Eligius Everaarts kwam bij het begin van het seizoen een bijzondere bioloog op bezoek bij Katharina. De 35-jarige Nederlander zet zich nu al jaren in voor gestrande zeezoogdieren in het ‘Rehabilitation and Research Center for stranded porpoises and dolphins’ in Harderwijk. Katharina kreeg van hem ooit een ellenlange lijst met bruikbare, nuttige rekwisieten en apparatuur toegestuurd. Markus Mayer, voormalig adjunct-directeur in diverse hotels en thans als freelancer bij verschillende hotelprojecten betrokken, heeft interesse getoond, om het Dolphin Sanctuary als algemeen directeur te leiden. Bij de opbouw van het Dolphin Sanctuary zal vanaf april 2012 ook de dierenarts en onderzoekster Eleonore C. Op De Beeck Roosens een handje meehelpen. Ook zij brengt een aantal jaren professionele ervaring in Spaanse opvangcentra mee.
Eindexamenwerk voor de zeezoogdieren
De tot nu toe bij de firmm-ontmoeting jongste spreker, Manuel Bucher, vroeg Katharina op het podium van het congrescentrum, om zijn uitvoerige, drie maanden geleden afgegeven eindexamenwerk over „Dolfijnen en walvissen in de Straat van Gibraltar” voor te stellen. Professioneel en welsprekend legde de 17-jarige de geografische ligging, oorsprong en ontwikkeling van de beroemde Straat en de daarin voorkomende dolfijn- en walvissoorten uit. De over dolfijnen enthousiaste jongeman gaf uitleg over de lokale stromings- en voedselverhoudingen en toonde daarvoor ook zijn zelfgemaakt zeebodemmodel. Eigenhandig gemaakte dierenvoorstellingen rondden zijn nauwkeurig voorbereide en met beelden opgeluisterde lezing af. Ten slotte las hij een paar sfeervolle regels uit zijn dagboek voor, dat hij tijdens zijn drie weken durende verblijf in Tarifa bijgehouden had.
Automatische foto-ID van walvissen – Voordelen en problemen
Niet alleen Katharina, die in de laatste 14 jaar zelf honderden vinnen van griendwalvissen gefotografeerd heeft, keek uit naar de voordracht van prof. Roger Cattin, professor voor beeldverwerking aan de Bernse School voor Hoger Beroepsonderwijs Techniek en Informatica in Biel. Twee programma’s heeft hij in samenwerking met enkele bachelorstudenten ontwikkeld: „Sliver”, ter identificatie van dwergvinvissen en „Orka”, waarmee orka’s geïdentificeerd kunnen worden. In beide programma’s wordt met biometrische kenmerken gewerkt, want onderscheidt de mens zich van zijn gelijken door aangezicht, vingers of iris, dan is het bij de walvis de karakteristieke vorm van zijn rugvin, patronen op de zijkant, tekeningen op de staartvin, oogvlekken, patronen op het lichaam of ook littekens door verwondingen, die hem van zijn soortgenoten onderscheiden. Er konden aan de hand van het beeldmateriaal goede detectieresultaten bereikt worden en dorsale herkenningstekens vastgesteld worden. De met ondersteuning door partners zoals ORES (Ocean Research and Education Society) of PNOR (Punta Norte Orca Research) en natuurlijk de dwergvinvissen en orka’s ontwikkelde foto-ID-programma’s bieden de mens een voorselectie, zodat hij nog maar weinig beeldmateriaal moet bekijken. Belangrijk zijn echter ook goede foto’s, indien mogelijk allemaal uit dezelfde gezichtshoek genomen. De op tochten gemaakte notities en bij de foto-identificatie verkregen gegevens over walvispopulaties en hun migraties worden gebruikt voor onderzoeksdoeleinden en voor de bescherming van de zeezoogdieren.
Curro, Zackzack en Mondrino – Waarom is het goed, om dolfijnen en walvissen individueel te herkennen?
Ook firmm-stichtingsraadslid, prof. Patricia Holm van de universiteit van Bazel, wijdde haar lezing aan het thema foto-identificatie, respectievelijk aan het onderwerp van individuele herkenningstekens en waarom het goed is, om walvissen en dolfijnen persoonlijk te kennen. De zeebiologe en Zwitserse afgevaardigde van de Internationale Walvisvaart Commissie IWC is sterk in het buitenland geëngageerd. Haar komst naar de firmm-ontmoeting in Aarau dit jaar was daarom een groot genoegen.
Walvissen zijn individuele wezens zoals wij. We weten, dat een grote nabijheid hun voedingsgedrag verandert of dat ze hun natuurlijke angst verliezen, wat fataal voor hen kan zijn. Dit zijn fundamentele problemen, waarmee onderzoekers zich moeten bezighouden. Patricia Holm schetst kort de verschillende identificatiemethoden, zoals de individuele kenmerken (natuurlijk, toevallig of opzettelijk), de observatie van op het land, met vliegtuigen, uit boten en onderzoeksschepen of het satellietvolgsysteem. Aan de andere kant zijn er de mogelijkheden van de foto-identificatie, die ook of van op het land of van op de boot kan gebeuren, waarvoor echter maar één foto / video-uitrusting nodig is, die de dieren minimaal stoort en waarmee praktisch alle walvis- en dolfijnsoorten individueel herkend kunnen worden.
Foto-identificatie kan nuttig zijn om de demografische gegevens van de walvissen, hun trekgedrag (korte of lange afstanden), hun verspreiding, sociale structuur, hun gedragspatronen tijdens het duiken, jagen, reizen, spelen, enz. te registreren. Opvallende verwondingen of littekens kan het geoefende oog, zoals bijvoorbeeld bij de grindwalvis Curro – met zijn gapende rugwond een goed voorbeeld – ook zonder fototechniek zien.
Informatie zoals voedselvoorkeuren of duikdiepte kan echter ook uit huidproeven gehaald worden. In het Californische Sausalito vertoonden zeehonden plotseling een rode huid en haaruitval. De wetenschappers wilden de oorzaak hiervan grondig onderzoeken. Van vijf zeehonden werden monsters genomen en de robben werden uitgerust met een zender, die ze een tijdlang op de kop droegen, tot hij zelf afviel. Alles pijnloos, zoals Holm verzekert. Zulke onderzoeksmaatregelen zouden geen invloed hebben op de gezondheid van de dieren. Dan zijn siliconen in vrouwenborsten veel bedenkelijker volgens de spreekster.
De voordrachten werden gevolgd door een fragment van de door mareTV in Tarifa en bij firmm gedraaide documentaire „Andalusien – an der Küste des Lichts” (=Andalusië – aan de kust van het licht). Ze werd op 15 september 2011 op de Duitse tv-zender NDR uitgezonden.
Tijdens de daaropvolgende (avondeten)pauze van ongeveer één uur was er op het podiumscherm een speciaal voor de avond door het echtpaar Daniel en Anita Schneeberger samengestelde diavoorstelling met indrukwekkende walvis- en vogelopnamen. De twee waren in april in Tarifa en zijn ook fervente vogelkenners.
Dankbetuigingen en mededelingen
Toen was het tijd, om aan alle onvermoeibare medewerkers van het seizoen 2011, het firmm-team, de betrouwbare bootbemanning en natuurlijk alle vrijwillige helpsters en helpers, die voor firmm in Tarifa actief waren, een grote dank te betuigen. Katharina deed dit ontroerd en uit het diepste van haar hart. Daarna genoten Ursina Burkhard en Luisa Listmann met hun fotopresentatie van hun collega-vrijwilligsters en -vrijwilligers van vorig jaar. Daarbij hadden ze over iedereen een grappige of ironische, maar altijd goedbedoelde opmerking klaar en ze gaven ook leuke kijkjes achter de schermen van de leefgemeenschap van de vrijwilligers. Ja, het leven in de zuidelijkste stad op het Europese vasteland heeft ook zijn mooie kanten in de vrije tijd.
Wat zou een geslaagd evenement zijn zonder de toffe, ijverige helpsters en helpers op de achtergrond van elke firmm-ontmoeting? Alweer zorgde een ploeg van de stichting Gärtnerhaus voor het culinaire welzijn onder leiding van chef-kok Frans Rinkens en Rosa Schiefferle, die deze keer een groentecurry toverden, die fantastisch smaakte. Wie liever een koude „Plättli” nam, werd tevredengesteld door Caroline Burger en een groot, doordacht team van vrijwillige helpers, die ook voor de slaatjes en koude of warme dranken zorgden. Bovendien was er geen gebrek aan gulle taartenschenkers. Zo kon de trek in zoetigheid gevarieerd gestild worden.
Ook dank aan de organisatoren van deze avond: Daniel König en Jürg Brack voor de perfecte technische coördinatie.
Omdat aan al het mooie een einde komt, ook aan onze ontmoeting dit jaar met interessante informatie, leuke presentaties en spannende ontmoetingen, bedanken we van ganser harte alle trouwe en nieuwe schenkers, sponsors, VIP-leden, de media, … net als iedereen, die ons in 2011 weer royaal gesteund heeft. Ze allemaal met name noemen, zou de beschikbare paginaruimte overschrijden.
Het „Suisse Caravan Salon” in Bern van 25 tot 29 oktober 2012 wordt georganiseerd door Doris en Kurt Farner en ze zoeken nog vrijwillige standhulpen. Franz Dähler Reisen (www.daehler-reisen.ch) biedt van mei tot september rondreizen in Andalusië aan met een 3-daags verblijf bij firmm in Tarifa.
Voordat Katharina Heyer ten slotte afscheid nam als presentatrice van het officiële gedeelte van het evenement, kondigde ze een laatste filmisch voorproefje aan en ze toonde een fragment van de in april 2008 door MDR op de firmm-boot gedraaide film. Het gaat over een rondreis in Andalusië door de oude dame Ilse Bähnert: „das kommt mir Spanish vor” (=dat komt me Spaans voor). De filmploeg had ongelooflijk veel geluk met de dolfijnen. Alsof ze het wisten, kwamen ze meteen in scholen en ze brachten iedereen op de boot in extase.
En 'last but not least':
- Nieuw kunnen bezoekers op onze website hun indrukken bij firmm en de zeezoogdieren geven met een persoonlijke tekst en foto onder Walbeobachtung / Eindrücke.
- In de zomer zal de online sponsoring van grienden en dolfijnen in de Straat van Gibraltar mogelijk zijn.
- Onze kalender voor 2013 met actuele walvis- en dolfijnfoto’s zal in Tarifa vanaf augustus beschikbaar zijn en voor Zwitserland, Duitsland en Oostenrijk vanaf november klaar voor verzending.
- We zijn op zoek naar Twitter-moderators en twee à drie werkende laptops.
- De volgende firmm-ontmoeting staat al vast. Ze gaat door op 23 februari 2013!
Hier zijn nog andere foto's van de firmm-ontmoeting.