25ste firmm-ontmoeting op 7 december 2024
door Sonja Van Den Bossche
Tekst: Pia Ackermann; Foto's: firmm
Ligt het aan de fascinatie van de walvissen en dolfijnen? Is het de walvisvrouw Katharina Heyer of de familiaire stemming van de firmm-ontmoetingen, waardoor mensen uit Duitsland, Oostenrijk en heel Zwitserland zelfs in de kersttijd naar Aarau reizen? Ongeveer 150 personen stromen de zaal binnen om een avond lang onder te duiken, naar walvisstemmen te luisteren, verhalen van het seizoen 2023 en 2024 op te nemen als een spons en hun favorieten, weliswaar alleen op foto's, weer te zien.
En daar staat ze weer op het podium, de onverwoestbare Katharina Heyer, om het publiek met haar gebruikelijke charme en routine door de avond te leiden. Ze verwelkomt de gasten, onder wie zich met Edeltraud, David en Jaime ook enkelen van haar team in Spanje bevinden.
Sam Notz, Katharina's zoon en firmm-stichtingsraadslid, stelt het programma van de avond voor. In de eerste voordracht door stichtingsraadslid prof. dr. Patricia Holm gaat het om de kleinste, die niet alleen de grootste voeden, maar de basis vormen van al het leven in de zee.
Als plankton bestempelt men alle levende organismen in het water, die zich niet zelf kunnen voortbewegen. „Plankton" komt uit het Oudgrieks en betekent „dwalend". Stroming en wind transporteren de piepkleine organismen, die perfect gebouwd zijn om te drijven. Er zijn twee groepen: plantaardig plankton (fytoplankton) en dierlijk plankton (zoöplankton). Onder de microscoop tonen ze hun volledige, vaak bizarre, bijna buitenaardse schoonheid. De ontdekking van vele prachtige vormen tijdens de jaarlijkse planktononderzoeken in Tarifa hebben Patricia gemotiveerd om deze lezing te geven.
Sommige organismen zijn behoorlijk weerbaar en werpen gifpijlen naar hun roofvijanden. Andere geven licht (zeevonk); alweer andere hebben stervormige structuren, die vergelijkbaar zijn met koralen (stralendiertjes). Tot het zoöplankton behoren ook poliepen en kwallen. De gevaarlijkste onder de neteldieren (Cnidaria) die bij ons in de Straat van Gibraltar voorkomen, het Portugees oorlogsschip, is een reusachtige kwallenachtige poliepenkolonie met tentakels tot 50 m lang. Hun netelgif dat voor vissen dodelijk is, brengt pijnlijke verwondingen aan mensen toe.
Cnidaria, borstelwormen, roeipootkreeftjes, salpen, ... het is goed dat er tussen de vele beschreven planktonsoorten af en toe een bekende naam als „krill", „slak" of „zeester" opduikt. Het gaat in deze interessante voordracht echter ook niet om een indeling, maar om het begrijpen van plankton, dat onder aan de voedselketen staat. Bovenaan staan de walvissen, die deels van krill leven. De grootste zijn afhankelijk van de kleinste, maar ook omgekeerd: de walvissen zijn een deel van de grote kringloop en helpen de voedingsstoffen van de bodem van de zeeën weer naar de oppervlakte te brengen, waar de fotosynthese begint en de kringloop in leven houdt. Alles is met elkaar verbonden. Er valt nog zoveel te onderzoeken!
In 2024 hebben de „Spirit" en de „Vision" ongeveer 27.000 toeristen naar de walvissen en dolfijnen in de Straat gevaren. Daarmee liggen de cijfers opnieuw op het niveau van de jaren vóór de pandemie. Geen enkele nulvaart werd er in 2024 geregistreerd, d.w.z. op alle tours werd er minstens één soort gespot.
Veel boeiender dan de aantallen zijn de hoogtepunten van de dieren, waarvoor Katharina nog eens de mooiste foto's heeft geselecteerd. Bijvoorbeeld van de baby Toni van dit jaar of van de vrijlating van de onechte karetschildpad, waarbij het CECAM-team 11 kg plastic uit het lichaam had verwijderd en ze weerom goed had verzorgd. Of van de lastig gevallen potvis, die zich met vinslagen verdedigde tegen een groep grindwalvissen, die zich gestoord voelden en de potvis krassen en bijtwonden toebrachten. In de drukte slaagde David erin om de „foto van het jaar" te maken, toen de potvis zonder aarzeling een griend op de rug tilde.
Aangrijpend en pijnlijk tegelijk is de filmsequentie, waarin een dolfijnmoeder haar dode baby steeds weer in de lucht gooit, alsof ze hem daarmee nogmaals tot leven zou kunnen wekken. Katharina bespaart het publiek de beelden van de stervende potvis Julio, die op 26 juli 2024 door de snelle veerboot overvaren was geworden kort vóór de ontdekking door de firmm-boot. Het is te hopen dat zijn dood door de persaandacht eindelijk tot maatregelen leidt.
Unieke beelden van de nieuwe onderwatercamera van drie slapende potvissen, van spelende orka's of drone opnames van migrerende vinvissen toveren een glimlach op het gezicht en verdrijven het verdriet. De beelden van de drie slapende potvissen zijn een kleine sensatie, omdat je potvissen zelden slapend aantreft. En hier zijn er meteen drie! Fantastisch dat David zo snel heeft gereageerd en de onderwatercamera op de drie heeft gericht. Het lukte ook om andere buitengewone foto's te maken tijdens die trip, waarbij een potvis plotseling dicht bij de boot als een torpedo uit het water schoot en spetterend weer in het water dook, zoals de bultruggen dat meestal doen. Gelukkig zijn zij die dit unieke moment konden meemaken!
Op 5 juli 2024 lieten de orka's zich eindelijk zien. Over de met uitsterven bedreigde Iberische orka's, waartoe ook de Barbategroep behoort, heeft de onderzoekster Ruth Esteban een fascinerend werkstuk geschreven, dat ook interessant zou kunnen zijn voor de IWC. Zie verder onderaan voor meer informatie over de orka's en hun interacties met zeilboten.
Op 1 januari 2024 heeft José Manuel Escobar Casado de opvolging van Jörn Selling als zeebioloog bij firmm aanvaard. José is er al zes jaar bij en volgt momenteel een opleiding tot kapitein. In een video stelt hij de gasten zijn lievelingsdieren voor: de potvissen.
In 2023 telde firmm meer waarnemingen van potvissen dan ooit tevoren: 264; dat wil zeggen vijf keer zoveel dan het jaar ervoor. In 2024 telden ze zelfs meer dan 400 waarnemingen! De verwerking van meer dan 5.000 foto's toont dat het echter slechts ca. twaalf potvissen zijn, die geregeld in de Straat van Gibraltar verblijven. Doorgaans worden individuele mannelijke walvissen gespot, die zich echter vaak groeperen. Potvissen zijn vreedzame dieren, die zich telkens maar kort aan het wateroppervlak uitrusten, voordat ze opnieuw naar de dieptes van de zee duiken. Interacties met verwante individuen verlopen doorgaans heel vredig, wanneer het niet bepaald om opgejaagde grienden gaat... José wil meer gegevens over de grootste van alle tandwalvissen verzamelen, om het onderzoek te bevorderen.
Na de traditionele voorstelling van de stichtingsraad van firmm met Sam Notz, Patricia Holm, Caroline Burger en Margrit Brack wijdt Katharina een paar woorden aan de al jarenlange, onbezoldigde medewerk(st)ers en trouwe vrienden van firmm. Wie ze nog niet allemaal kent, vindt hun respectievelijke taken in de presentatie of op de website.
In Tarifa rust allang niet meer alles op de schouders van Katharina, wat wellicht niet alleen haar familie en nauwste vrienden ontlast. Nina en Oli leiden de stichting in Spanje, ondersteund door Brigitte, Christine, Barbara, Sevi, Edeltraud, Olga en de rest van het basisteam in Tarifa. Christine is de onlangs notarieel bekrachtigde secretaresse van firmm Spanje. Naast José behoren ook de kapiteins Daniel, Antonio en Eugenio, gevolgd door de mecaniciens David en Jaime en de matrozen Luis, Jairo en Cristian tot „Katharina's mannen". Jörn blijft firmm vanop afstand behouden als vrije medewerker.
Het firmm-team wordt versterkt door de respectievelijke vrijwillig(st)ers, van wie sommigen regelmatig terugkomen. Zonder hen zou het belangrijke werk ter plaatse niet mogelijk zijn.
„Het was altijd mijn droom om de orka's te zien." Na het lezen van Katharina's boek „Herzenssache" stuurt Fabienne Kipfer Katharina onmiddellijk een interviewverzoek. Haar staat een onbevooroordeelde reportage over het fenomeen van de orka-aanvallen op zeilboten voor de geest. Ze begint een samenwerking met haar collega Nicole Agostini, die een portret van Katharina wil maken. Na intensief overtuigingswerk bij hun werkgever Blue News reizen de twee naar Tarifa. Ondanks heel wat obstakels en lang wachten op de orka's, slagen ze erin om ter plaatse twee bezienswaardige filmbijdragen te maken. Over de orka-aanvallen van de Barbategroep zijn er talloze theorieën, maar geen precieze kennis. Het is belangrijk dat de mensen proberen te begrijpen wat er gebeurt en toekijken. Daarover levert de video van Fabienne met zijn zorgvuldige en objectieve uiteenzetting een waardevolle bijdrage.
Ook Nicole slaagt erin om in het gezelschap van Katharina een mooi, heel persoonlijk en nauwkeurig portret van de intussen 82-jarige te maken. Veel media uit verschillende landen hebben in de 27-jarige firmm-geschiedenis over Katharina geschreven of haar met de camera vergezeld. Maar deze video is niet alleen de eerste in Zwitsers dialect; hij getuigt van respect, engagement en innig contact.
Hier de twee video's:
De avond is weer eens vliegensvlug voorbijgegaan! Dan zijn er nog de bedankingen aan de media voor de vele verslagen dit jaar, Katharina's team en de gasten van deze avond. Op 16 februari 2025 is Tarifa gaststad voor een internationaal symposium over ORKA'S; een ander symposium over grindwalvissen is gepland voor 2026. Katharina bedankt ook iedereen die heeft meegewerkt aan deze 25ste firmm-ontmoeting en ze actief heeft aangepakt. De volgende bijeenkomst zou over drie jaar moeten plaatsvinden, wanneer de stichting firmm haar 30-jarig jubileum viert. Hopelijk kan Katharina dan vertellen over de verbeterde leefomstandigheden en over het welzijn van de walvissen en dolfijnen in de Straat van Gibraltar.