21ste firmm-ontmoeting op 16 februari 2019 in Aarau

Tekst: Andrea Stampfli; Foto's: Christine Schmid en Thomas Brückmann

Ook op de 21ste firmm-ontmoeting van dit jaar is het congrescentrum in Aarau weer volledig bezet: 280 gasten uit binnen- en buitenland zijn aangekomen, onder wie ook enkele medewerk(st)ers uit Spanje.

Na de hartelijke verwelkoming door firmm-voorzitster Katharina Heyer licht Samuel Notz het verdere verloop van de avond toe. Hij meldt ook dat het stichtingsraadslid prof. dr. Patricia Holm momenteel met de „Polarstern” op expeditie naar Antarctica is. In haar plaats kwam haar zoon Fynn Holm, ‘Master of Arts in History and Japanese Studies’ van de Universiteit van Zürich.

De toekomst van de Japanse walvisvangst langs de kust

Fynn Holm, M.A.

De historicus Fynn Holm geeft ons een indruk van de historische en feitelijke achtergronden van de Japanse walvisvangst. Een actueel thema, want Japan heeft voor juli 2019 besloten tot het uittreden uit de IWC en het herinvoeren van de walvisvangst langs de kust. Maar hoe komt het dat Japan weer aanvangt met de commerciële walvisvangst en welke gevolgen heeft dat voor de Japanse „walvisdorpen”?

Over de achtergronden: de walvisvangst langs de kust wordt in Japan al sinds 1570 beoefend. Toen de kusten begin 1900 leeggevist waren, beëindigde Japan voorlopig de walvisvangst, maar het begon dan met de invoering van de industriële walvisvangst in 1906, in open zee te jagen. Tijdens de voedselschaarste na de Tweede Wereldoorlog redde de walvisvangst zelfs veel mensen het leven – dat herinneren zich zeker nog maar weinig ouderen.

Het doel van Japan was echter altijd de herinvoering van de commerciële walvisvangst.

Nadat er sinds 1986 alleen nog maar gerechtvaardigd door tradities of voor onderzoeksdoeleinden op grote walvissen mag worden gejaagd, voert Japan „commerciële” walvisvaart uit conform de regels van de IWC, maar het gaat daarnaast verder met de jacht op kleine walvissen en dolfijnen in vier Japanse „walvisdorpen”. Het doel van Japan was echter altijd de herinvoering van de commerciële walvisvangst, waarvoor het land zich sterk engageert in de IWC en dit staaft met de unieke Japanse eetcultuur die draait om walvisvlees. Nochtans is er in Japan tegenwoordig nog amper vraag naar walvisvlees.

Als we de walvisvangst vergelijken met ‘whale watching’ in Japan, dan spreken de cijfers duidelijke taal. Aan de ene kant zijn er slechts amper 40 walvisjagers vóór de kusten en 200 in de wateren rond Antarctica, die met omgerekend 9 miljoen euro per jaar worden gesubsidieerd. Een toekomst zonder subsidies (waarmee de wetenschappelijke walvisvangst werd gefinancierd) is onzeker – het materiaal is verouderd; er zijn geen nieuwe krachten in deze branche en de industrie is te klein om te overleven. Aan de andere kant werken meer dan 200 bedrijven voor walvisobservatie op 30 locaties, die in 2008 bijvoorbeeld met 190.000 bezoekers een jaaromzet van omgerekend 20,5 euro opleverden.

Veel Japanners ervaren de hetze tegen de Japanse walvisvangst als pure pesterij.

Waarom verlaat Japan precies nu de IWC? Meer dan 30 jaar lang heeft men vergeefs een compromis gezocht met de IWC. Een uittreding betekent dat Japan dan weer mag jagen op dwergvinvissen, die het beste vlees leveren, maar waarop niet commercieel kon worden gejaagd wegens hun toewijzing tot de groep van de grote walvissen. Bovendien is Japans Antarcticavloot zeer oud, maar een vernieuwing zou veel te duur uitvallen – wetenschappelijke walvisvangst is niet winstgevend genoeg. Walvisvangst vóór de kusten daarentegen geniet in Japan meer sympathie.

Wel waren er onder de Japanners ook altijd al antiwalvisvangstbewegingen; toch ervaren veel Japanners intussen het walvisvangstverbod en de hetze tegen de Japanse walvisvangst (‘Japan-bashing’) als pure pesterij. Dus heeft er zich nu een anti-antiwalvisvangstbeweging gevormd – mensen die eigenlijk tegen walvisvangst zijn, zetten zich voor de legalisering ervan in, omdat ze de voortdurende behandelingen als onmondigen uit het buitenland beu zijn. Ook een ander argument is zeer bedenkelijk: de uittreding wordt onder andere gestaafd door het feit dat Amerika en Engeland zich eveneens terugtrekken uit internationale overeenkomsten (Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag, Brexit, enz.). Dus is de uittreding van Japan uit de IWC vooral politiek gemotiveerd en ook toe te schrijven aan het zeer slechte politieke klimaat wereldwijd.

Welke actuele thema’s hebben firmm in 2018 beziggehouden?

Jörn Selling, zeebioloog van firmm uit Tarifa

Jörn begint met de opmerking dat hem uit de lezing van de vorige spreker vooral de uitspraak opviel dat de walvisvangst van de Japanners voor de economie niet draagbaar is.

SABA-project

Daarna knoopt Jörn aan bij zijn voordracht van vorig jaar – over de Baai van Algeciras en het SABA (Systeem voor het afmeren van schepen in de Baai van Gibraltar). Nogmaals beklemtoont hij het belang van de grote biodiversiteit in de Baai van Algeciras: voornamelijk zeegrasvelden zijn de beste manier om het klimaat te beschermen, omdat zeegras het klimaatgas koolstofdioxide bindt. Maar de ankers van de grote schepen maken de bodem en de zeegrasweiden kapot. Zoals Jörn tijdens de laatste firmm-ontmoeting al uitvoerig had uitgelegd, zijn er methoden om deze beschadigingen te voorkomen – bijvoorbeeld de zogenaamde Australische schroef of stevige betonblokken, waaraan schepen op boeien kunnen worden gemeerd. Bij de raffinaderij en de mosselbaai zijn al enkele van dergelijke ankerblokken in gebruik. Daar zou je kunnen zien hoe het zeegras zich herstelt.

Met onderwaterbeelden zou meer druk kunnen worden uitgeoefend op de havenautoriteiten.

Reeds vorig jaar ontstond het idee om de problematiek aan te pakken. Hiervoor zou men echter de exacte toestand van de zeebodem moeten documenteren met onderwaterbeelden. De European Sea Ports Organisation en EcoPorts gaan met regelmatige tussenpozen de topprioriteiten inzake milieu van de havenautoriteiten in Europa na. Met geschikte beelden zouden deze organisaties druk kunnen uitoefenen op de havenautoriteiten. Jörn heeft al verschillende ondernemingen aangeschreven over de documentatie, maar ze konden niet helpen of hebben nog niet geantwoord. Een andere oplossing zou een eigen duikrobot zijn, die ongeveer 1.800 euro zou kosten. Hij heeft een maximale duikdiepte van 100 meter en kan tot 4 uur film in 4K opnemen. Jörn pleit eerder voor de aankoop van de apparatuur, omdat een firma zeker duurder zou zijn.

Orka's en grindwalvissen

In het tweede deel van zijn lezing behandelt Jörn een thema, waarover hij het liefste spreekt: de dieren. Het gaat om de beoordeling van de dubbelzinnige relatie tussen orka’s en grienden. Of de orka’s de grindwalvissen werkelijk verdrijven, is moeilijk te beantwoorden, aangezien dit niet direct kan worden waargenomen. Maar zodra de grienden uit de Straat verdwenen zijn, melden de vissers orkawaarnemingen. Pas enkele dagen later keren de grindwalvissen weer terug naar de Straat, nadat ze zich eerst ver in de Middellandse Zee hebben teruggetrokken.

Anderzijds kan goed worden gezien hoe de grienden de orka’s later meteen uit de Straat van Gibraltar verjagen. De afstand tussen de dieren is dan relatief klein, waardoor dit gedrag beter kan worden gedocumenteerd.

Het is bekend dat er over de hele wereld verschillende groepen orka’s bestaan. Er zijn er enerzijds die hoofdzakelijk vis eten en op zoogdieren jagen; zij zijn stille jagers. Anderzijds zijn er de pure viseters; zij communiceren meestal luid, omdat de vissen immers nauwelijks horen. Maar dan zijn er ook nog de opportunisten onder de orka’s, die zich aanpassen aan de huidige situatie en zowel vis als vlees consumeren. De vraag is dus of de orka’s in de Straat van Gibraltar alleen vis eten of dat de grindwalvissen bang moeten zijn voor hen.

Eten „onze” orka’s alleen vis of zouden ze gevaarlijk kunnen worden voor de grienden?

Om dit beter te kunnen inschatten, verzamelt firmm tijdens elke tocht gegevens, die Jörn ons nu in zijn statistieken presenteert. Het staat vast dat 2018 geen goed orkajaar was. Wanneer de orka’s in de Straat zijn, hangt van de vissers af. Vroeger was er geen quotaregeling. De vissers zijn vanaf mei uitgevaren en dit net zo lang tot er geen tonijn meer was. In 2007 werd dan een vangstquotum ingevoerd; sindsdien beginnen de vissers pas vanaf juni. Ook de orka’s zijn er nu pas vanaf juni, maar blijven daarna tot de herfst. Gedurende deze tijd zijn de grindwalvissen gewoonlijk in grotere groepen onderweg. Zo kunnen ze zich beter verdedigen. In de afgelopen jaren werden echter steeds kleinere grindwalvisgroepen waargenomen. De reden moet in de toekomst nauwkeuriger worden onderzocht. Mogelijk ligt het aan het feit dat de orka’s nu langer in de Straat zijn en de grienden zich steeds meer terugtrekken in de Middellandse Zee.

Vraag over tonijnvangst uit het publiek

Ten slotte komt uit het publiek nog de vraag op dat de vissers nauwelijks nog grote tonijnen vangen en of er hiervoor iets zou worden gedaan. Jörn zegt dat de invoering van quota feitelijk goed is en dat er overwegingen spelen om de kleine lijnvissers hogere quota te verlenen. Op deze manier vissen is duurzaam en ook goed voor de orka’s. Bovendien proberen ze de vissers telkens weer duidelijk te maken dat de bescherming de tonijn ook garandeert, dat hun kleinkinderen ook nog tonijn kunnen vangen. Een ander probleem is dat veel vissers geloven dat de tonijn andere vis zou opeten – het vangsucces voor binnenlandse vis daalt namelijk sterk. Maar de tonijn is hier altijd al doorgetrokken, wat nooit een probleem was voor de visbestanden.

Het is te hopen dat de quotaregeling op lange termijn succesvol is, zodat de tonijnbestanden zich kunnen herstellen en oudere en grotere dieren weer door de Straat trekken.

Herlancering www.firmm.org

Heike Pahlow en Mario Müller

Heike en Mario hebben de website van firmm gemaakt en verzorgen hem al 20 jaar gratis. Vorig jaar hebben ze allebei, samen met het firmm-team, de hele site inhoudelijk en technisch bijgewerkt.

Naar Heikes zeggen werd de nieuwe startpagina geoptimaliseerd, vooral voor bezoekers die snel een tocht willen boeken. Zij komen meestal terecht op de startpagina en zouden hier meteen moeten vinden, waarnaar ze zoeken. Wie zich interesseert voor details, brengt daarentegen meer tijd door met en is bereid ook de subpagina’s te doorzoeken.

Andere belangrijke aspecten bij de vormgeving van de website verduidelijkt Mario ons met enkele voorbeelden, onder andere dat rekening wordt gehouden met kleurwaarnemingsproblemen en dat visueel gehandicapten tekstbeschrijvingen bij de foto’s kunnen laten voorlezen. In de tijd van de smartphone spelen ook korte laadtijden van de pagina’s een rol: bij Google Page Speed heeft de nieuwe firmm-website nu maximaal 100 % bereikt. Om de bruikbaarheid verder te verbeteren, kijkt Mario uit naar tips en verbeteringsvoorstellen.

Wat nieuw is op de website, stelt Heike ons voor. In totaal is er ongeveer 3x zoveel inhoud als vroeger: de soortenbeschrijvingen van de walvissen en dolfijnen werden uitgebreid en de rubriek Onderzoek werd volledig herschreven. Richtlijnen + veelvuldig gestelde vragen (FAQ) over walvisobservatie werden toegevoegd. Er is informatie over Katharina Heyer, de stichtingsraad en de medewerkers van firmm, evenals interessante feiten over Tarifa en omgeving. Heike dankt in deze fase iedereen voor de hulp, meer bepaald Jörn, die meer dan 50 % van de gegevens en teksten voor de website heeft bijgedragen.

Mario laat nu zien hoe belangrijk het was om de website ook voor mobiele apparatuur te optimaliseren; per slot van rekening komt gemiddeld 58 % met de smartphone op de firmm-site terecht. De structuur van de nieuwe website past zich nu aan de grootte van de eindapparatuur aan.

Stichtingsraad, medewerkers en vrijwilligers van het seizoen 2018

Katharina Heyer

Katharina stelt de stichtingsraad en alle medewerk(st)ers en vrijwillig(st)ers voor. Ze bedankt hen en iedereen die heeft bijgedragen aan het welslagen van een succesvol seizoen 2018.

„Dag van een vrijwilliger bij firmm“

Sketch van Annette Dohms en Daniel Ihly

Annette en Daniel vrolijken de avond op met hun onderhoudende en zeer amusante sketch. Licht overdreven spelen ze situaties uit het dagelijkse leven van de firmm-vrijwilligers, die ook wel eens te maken krijgen met wat „speciale toeristen”. Er wordt veel gegniffeld, gelachen en natuurlijk geapplaudisseerd!

Vanuit het standpunt van onze stichtingsraad

Samuel Notz

Na de pauze stelt Samuel het onderwerp en doel van de stichting firmm voor: een ontmoetingsplaats tussen mens en dier creëren, volgens het motto „Alleen wat we kennen en liefhebben, dat beschermen we ook.”

Enerzijds is er het element van de bescherming en de preventie: het doorgeven van kennis over de Straat van Gibraltar en haar zeebewoners en de mogelijkheid dat mens en walvis elkaar op ooghoogte respectvol ontmoeten. De communicatie die plaatsvindt tussen mens en walvis leidt steeds weer tot indrukwekkende en emotionele ervaringen.

Anderzijds het onderzoekselement: het verzamelen van gegevens helpt oorzaken van verwondingen en andere gevaren te identificeren. De data bieden bovendien input voor voordrachten op scholen en evenementen en kunnen via prof. dr. Patricia Holm ook aan de universiteit worden gebruikt. Het eredoctoraat dat Katharina van de Universiteit van Bazel ontving, is een gevolg van en een waardering voor het jarenlange werk en de inzet.

Met firmm-education vinden leerlingen, studenten en toekomstige biologen een platform voor informatie en voor het publiceren van eigen werken.

De stichting financiert zichzelf uitsluitend met de inkomsten uit de tochten en door donatiegelden, waarvoor Samuel hartelijk bedankt!

Terugblik op het seizoen 2018

Katharina Heyer

Katharina verduidelijkt voor haar gasten eerst nog eens de precieze en speciale ligging en enkele verworvenheden van firmm. Een van de grootste successen was dat firmm, dankzij de verzamelde gegevens, een nieuwe ferryverbinding naar Tanger, die regelrecht door de hoofdverblijfplaats van de dieren zou hebben geleid, kon blokkeren.

Nadien vertelt Katharina over het jaar 2018: er vonden 460 tochten met in totaal 31.090 toeristen plaats. Op 75 dagen kon vanwege het weer niet worden gevaren. In 1.600 „charlas” werd kennis over de Straat, dieren en milieukwesties aan de gasten doorgegeven. Ook voor een school in Tarifa waren er weer lezingen en een trip.

In een korte film zien we hoe een tocht bij firmm verloopt. Daarna presenteert Katharina de waarnemingscijfers van de dieren en toont korte films met prachtige sequenties bij alle walvis- en dolfijnsoorten die in de Straat voorkomen. Maar ze vertelt ook over niet zo mooie momenten, bijvoorbeeld over het lot van het griendvrouwtje Lola, die werd voorzien van een zender op de rugvin, waarna de rugvin sterk ontstoken was. We hopen allemaal dat de zware verwonding tijdens de winter goed kan genezen en dat het beter gaat met Lola, als we haar dit jaar hopelijk weerzien.

Katharina toont ook films van de cursisten Sonja en Nina, evenals Raffael en Sara. En ter afsluiting bekijken we nog een video, waarin het orkamannetje Camorro een gevangen tonijn deelt met de hele familie – iedereen mag mee-eten. Dit toont eens te meer aan hoe sociaal en intelligent deze dieren zijn. Er moet ook nog worden vermeld dat de orka’s een pasgeboren baby, die de naam „Tina” kreeg, bij zich hadden.

Met vermelding van de media die vorig jaar over firmm hebben geschreven en dank aan alle ondersteuners van firmm eindigt de 21ste firmm-ontmoeting. Maar natuurlijk niet zonder de datum voor de volgende bijeenkomst aan te kondigen.

De 22ste firmm-ontmoeting vindt op 22.02.2020 plaats.

Wees er ook weer bij! Wij verheugen ons op het weerzien.